Maria, wat hebben we ermee?

Wij vroegen ons discussiepanel wat zij hebben met Maria en of Maria ook voor protestanten betekenis heeft of kan krijgen.

Maria –  een jonge rebel, de moeder van God, een voorbeeld voor protestanten?

Zonder Maria bestaat er geen katholieke vroomheid, geen katholieke kerk zelfs. In de hemel heeft zij haar plaats direct naast God de Vader en Jezus Christus. Zie de vele duizenden Mariabeelden, die vaker op altaren staan dan alle andere afbeeldingen.

Ik ben in een zogenaamde ‘goed katholieke’ familie in Berlijn opgegroeid. Het was vanzelfsprekend dat ’s avonds om de hulp van Maria werd gebeden. Ik herinner me hoe we het oudste Mariagebed baden:  ‘Onder uw mantel van bescherming vluchten wij, glorierijke maagd’. ‘Verlos ons van alle gevaren’. Realiseerden mijn ouders zich dat in dit gebed Maria als ‘verlosser’ bijna op gelijke hoogte met God geplaatst werd? Ik denk het wel, want ze waren blij om in de Mariaverering een stuk dogmatische vrijheid te kunnen beleven. Katholieken mochten in gebeden Maria prijzen als ‘Sterre der Zee’, als ‘Poort naar de Hemel’, als ‘Ivoren Toren’ of als ‘Koningin der Patriarchen’. In populaire Duitse Marialiederen werd zij vroeger en ook nu nog als ‘Moeder van Barmhartigheid’ bezongen. In het populaire lied ‘Wonderschone, prachtvolle, hemelse vrouw’ brengen katholieken haar lof: ‘Alles, wat ik ook maar heb, wat ik ook maar ben, vertrouw ik met vreugde u toe, Maria.’

Ieder zijn eigen Maria

Hoe is dat mogelijk, vraag ik me af? Iedere katholiek wordt zijn eigen Maria gegund: zeker! Maar er zijn grenzen. Paus Franciscus protesteerde kort geleden toen de maffia de vrijheid nam om in hun maffia-bedevaartsplaats Polsi op Calabrië, Maria te prijzen als voorbeeld van absolute gehoorzaamheid aan de maffiabaas.

Na zes jaar studie van de katholieke theologie weet ik ondertussen dat Maria niet slechts dogmatisch correct als ‘Godsmoeder’ of ‘Moeder van God’ aangesproken moet worden, maar in de volksvroomheid van 1.2 miljard katholieken als een godin wordt geliefd. Het valt het Vaticaan moeilijk om dat te erkennen. Feit is: het cliché van de vrouwelijke zachtheid en goedheid geldt ook voor Maria. Dat beeld staat tegenover de strenge en oordelende, mannelijke ‘God de Vader’ en zijn lijdende zoon Jezus Christus.  

Religieuze biografie

Mijn moeder heette Maria, veel van mijn tantes heetten Maria, mijn grootmoeder ook. Zo begon mijn religieuze biografie: geboren in 1948 in Oost-Berlijn, waren mijn ouders helemaal geen fundamentalistische Mariafans. Maar de deelname aan bijeenkomsten ter ere van Maria in de Mariamaanden mei en oktober sprak voor zich. Zo ook het bezoek aan de kleine Mariabedevaartsplaats in Oost-Berlijn ter ere van de ‘Moeder Gods van Schönstatt’. Het ‘helende water’ dat in kleine flesjes door pelgrims uit Lourdes werd meegenomen was gewild. Meteen na het einde van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust zochten katkolieken bij Maria hemelse hulp en verlossing van schuld. Toen gold het katholieke gebod: ‘De Maria numquam satis’ (Over Maria kun je nooit genoeg spreken). En daaraan zou je kunnen toevoegen: voor Maria kunnen er nooit genoeg bedevaartsoorden zijn. Het resultaat is bekend: vele miljoenen gelovigen gaan op pelgrimage naar Fatima, Lourdes, Guadeloupe, Tschenstochau, Medjugorje enzovoort. Er bestaat zeker een kritische katholieke theologie als rationele argumentatie, maar de macht van de katholieke Mariavroomheid is onder de 1,2 miljard katholieken ongebroken.

Maria bij de protestanten

Moeten wij als protestanten er trots op zijn, dat wij met Maria niets van doen hebben? De afwijzing van de Mariaverering bij ons is natuurlijk slechts de tegenhanger van de ‘vergoddelijking’ van Maria in de katholieke kerk (en de orthodoxe kerken). Misschien logisch vanuit de ‘dialectiek van de tegenstellingen’, maar behoeft die wellicht niet een verzoening, een oecumenische synthese?   

Naar mijn mening kunnen verschillende vormen van feministische theologie daarbij behulpzaam zijn. Sinds 1980 werd de moeder van Jezus ook ontdekt door feministen. Een nieuwe mythe werd verteld over een zeer jonge vrouw, die haar vrijheid voorleeft en in een diepe verbinding met de Hebreeuwse bijbel een fantastisch gebed uitspreekt, namelijk het ‘Magnificat’ uit Lukas 1. De religieuze Barbara Kiener kent het Magnificat van buiten, iedere week bespreekt ze de tekst met haar basisgemeente in Goia, Brazilië:

Maria verkondigt in het Magnificat, dat God de machtigen van hun troon zal stoten, en dat hij de onderdrukten zal verheffen, dat hij de hongerenden te eten zal geven en dat hij de rijken met lege handen weg zal sturen. Het gebed drukt de hoop uit dat ooit gerechtigheid zal geschieden, met name voor vrouwen. Het evangelie is voor ons niet slechts een zoetgevooisde boodschap dat God ons allemaal liefheeft. Het is juist een boodschap die werkelijk alle onrechtvaardige machtsverhoudingen op zijn kop zet.

Ook de lutherse bisschop Bärbel Wartenberg-Potter waardeert het gebed van Maria zeer: Haar profetische boodschap in het Magnificat betreft ook de machtsstructuren tussen mannen en vrouwen, waarbij de meeste vrouwen wereldwijd nog altijd tot de meest machteloze en armste groep behoren. Maria brengt als het ware de omkering van de seksistische machtsverhoudingen in de praktijk.

Een Mariaverering bij de protestanten zal meer zijn dan een vrome, slechts geestelijke, spirituele houding. Hemelse bijstand, in de vorm van een goddelijke werkelijkheid in ons alledaagse leven, zullen we van Maria niet verwachten. Als we serieus Maria willen vereren, dan moeten we vooral de solidariteit met onderdrukte vrouwen gestalte geven, wereldwijd en in de eigen omgeving. Mariaverering onder protestanten kan ook een veelzijdige confrontatie met verschillende oude en nieuwe Mariamythes inhouden en ook het gesprek over het brede arsenaal aan Mariabeelden van kunstenaars uit de 20^e en 21^e eeuw.

Christian Modehn
Vertaling:  Michel Peters

Maria en ik

Als rechtgeaard protestant had ik niets met Maria. Met Heiligen en beelden van heiligen al helemaal niet, ze spraken me niet aan. En de kitsch in rooms-katholieke kerken ergerde me zelfs. Immers, de beelden suggereerden dat er volmaakte mensen zouden bestaan en in mijn opvoeding kreeg ik mee dat alleen God en zijn zoon Jezus volmaakt waren. Langzamerhand veranderde mijn geloofsleven waardoor er veel meer tinten dan zwart en wit in mijn opvattingen ontstonden. En ik kwam steeds meer onder de indruk van het interieur van rooms-katholieke kerken (zonder overigens mijn passie te verliezen voor oude, kale, kleine Romaanse kerken zoals je die bij voorbeeld in Frankrijk of op het Groningse Hogeland nog vindt).

Mijn vrouw en ik zagen dit jaar op Hemelvaartsdag in de kerk in Diever een expositie van een aantal beelden van een kunstenaar die werkt met afvalproducten. Een beeld ‘Moeder en kind’ maakte op ons beiden zo’n grote indruk dat wij binnen één minuut, zonder overleg met elkaar tot de conclusie kwamen dat dit beeld een plaats moest krijgen in de Remonstrantse kerk in Hoogeveen. We hebben het gekocht en in de kerkdienst waarin van mij afscheid werd genomen als lid van de kerkenraad, geschonken aan de Remonstrantse Gemeente Hoogeveen. Van de kunstenaar Harm Echten mogen we het beeld ook ‘Maria en kind’ noemen.

Bij het zien van het beeld drong tot me door dat het moment waarop een moeder haar pasgeboren kind in de armen neemt het eerste moment voor het kind is dat het een medemens ontmoet. En ik geloof dat de ontmoeting tussen mensen ook de basis is voor de ontmoeting tussen mensen en God. Ik kreeg dus opeens door waarom Maria zo’n mooi symbool is voor de liefde tussen mensen en tussen God en mens.

Jan Hendriks

Maria speelt geen rol

Mijn bewondering voor Maria geldt eigenlijk meer die voor de Vlaamse Primitieven, de schilders die haar zo prachtig hebben weergegeven bv. bij de aankondiging van een bijzondere geboorte. Ik denk aan schilders als Rogier van der Weyden, Hugo van der Goes en Jan van Eyck.

Verder speelt Maria geen rol in mijn leven en beschouw ik haar meer als een personage die door de rooms-katholieke kerk in leven werd geroepen zodat er ook plaats zou zijn voor een vrouwelijk element in de door mannen bepaalde hiërarchie.

Nelleke Wentgens

Maria onderschat

Volgens mij is het met Maria net als met carnaval: als je niet in die rooms-katholieke traditie bent grootgebracht, is het moeilijk om de betekenis ervan echt te begrijpen. Laat ik voor mezelf spreken: ik heb niet zoveel met Maria. Niet dat ik haar nooit tegenkwam: in de vele kerken en kathedralen waar ik als kind in de vakantie mee naartoe gesleept werd, was ze prominent aanwezig. In geen kinderbijbel ontbrak ze. Toen ik tien jaar was speelde ik Maria in een kerstmusical op school, het liedje dat ik haar liet zingen komt zo weer bij me boven.

Het meest geraakt werd ik – jaren later – door de Pietá van Michelangelo in de Sint Pieter in Rome. Maria houdt haar gestorven zoon in haar armen en kijkt vol smart op hem neer. Alle verdriet van de wereld, alle pijn om verlies en onrecht worden door dit beeld belichaamd. Moeder Maria, heilig voorbeeld van troost en onvoorwaardelijke liefde. Een aangrijpend en magistraal kunstwerk.

Kitsch

Maar vaak ook wordt Maria verbeeld op een manier die ik alleen maar met ‘kitsch’ kan aanduiden. Suikerzoet, sentimenteel en commercieel. De afkeer die ik voel bij dit soort Mariaverering doet me beseffen hoezeer ik ben grootgebracht in een protestantse traditie. Het woord is belangrijker dan het beeld. Maria heeft geen plaats in de drie-eenheid van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.

De (protestantse) gelovige in mij heeft niet zoveel met Maria. Maar erover door mijmerend besef ik dat ik de betekenis van Maria heb onderschat. Als aardse moeder staat Maria emotioneel dichter bij de mensen dan de goddelijke Vader en Zoon. Als moeder en als vrouw brengt ze andere kwaliteiten in, zoals troost, nabijheid en warmte. De katholieken hebben dat beter begrepen dan de protestanten. En wat hebben we dit nodig, in woord én beeld, in deze verdeelde en gepijnigde wereld: Maria als een heilig voorbeeld van compassie en troost. Als een opdracht tot ontferming en mededogen. De intense emoties rond het overlijden van koningin Elizabeth II maken duidelijk hoe belangrijk zo’n moedersymbool is. Lady Di en Oprah Winfrey zouden misschien, in de ogen van veel hedendaagse mensen, ook als moderne en geseculariseerde Maria kunnen doorgaan.

Rachel Adriaanse