Sterk als de dood is de liefde …

Overweging bij het thema ‘Oorlog en vrede’ door Hannah Nováková, remonstrants krijgsmachtpredikant.

Soms zou ik het fijn vinden als de bijbel een naslagwerk zou zijn met antwoorden op de grote vragen van het leven. Even zoeken, bladeren, de juiste bladzijde vinden – en kijk, daar is het antwoord, daar is de oplossing. Soms benijd ik de gelovigen die in hun heilige boek zo’n gebruiksaanwijzing vinden. Was het leven maar wat overzichtelijker: hier is het goede en daar is het kwaad… Hier zijn de goeden en daar de slechten… En ik natuurlijk aan de goede kant.

De oorlog in Oekraïne raakt me diep. Vanwege het leed van de mensen die in de waanzin van deze oorlog zijn getrokken. Vanwege de radeloosheid waarin wij als Europa gevangen zitten want wat is wijsheid in deze situatie? Gewapende inzet betekent escalatie. Geen gewapende inzet betekent één land laten vechten voor ons allen. Eigenlijk wil ik zeggen: één land opofferen voor ons allen.

Vervlochten

De oorlog in Oekraïne laat ons voelen hoe wij met elkaar vervlochten zijn. De geschiedenis, het heden, de toekomst – ze zijn een onlosmakelijk geheel van gebeurtenissen die uiteindelijk ieder van ons raken. En wij weten het niet. Wij weten niet hoe te handelen. Wij weten niet wat onze toekomst gaat zijn. Het spant erom. Het kan een soort van ‘goed’ aflopen maar het kan ook goed misgaan.

Sterk als de dood is de liefde. Deze woorden komen bij mij op als ik aan het precaire evenwicht denk waarin onze wereld zich bevindt. Wat gaat winnen? De dood of de liefde?

Op de een of andere manier gaat deze intrigerende zin al heel lang met mij mee want vaker heb ik het leven, en ook mijn eigen leven, op deze manier ervaren. Het spant erom. Het is geen uitgemaakte zaak dat de liefde het zal winnen van de dood. Ook met Pasen blijft deze spanning aanwezig want Jezus staat niet triomfantelijk op. Jezus wordt om het leven gebracht en alleen sommigen ervaren hem als levend. Sommigen ervaren door de dood heen de liefde. Maar de dood is er. De dood is wat wij zien. De liefde is waar wij op vertrouwen.

Wat is liefde?

Sterk als de dood is de liefde, beklemmend als het dodenrijk de hartstocht.

Wat is liefde? De oeroude wortels van het Hooglied leiden ons naar een godin die haar god zoekt die in het dodenrijk is neergedaald. Ze zoekt hem en houdt niet op tot ze hem vindt. Aan stukken gehakt is hij. Ze raapt hem bij elkaar en haar vastberaden liefde wekt hem tot leven. Ieder jaar weer, met iedere jaarcyclus gaat ze op zoek en vindt ze, raapt ze op en brengt ze haar geliefde tot leven.

De diepte van deze liefde, van deze hartstocht heeft iets engs, beklemmends over zich heen. Er valt met haar niet te spotten. De vastberadenheid van de liefde kan aan het dodenrijk doen denken. Net zoals het dodenrijk definitief is, is ook de liefde definitief. Net zoals je niet om het dodenrijk heen kunt, kun je ook niet om de liefde heen.

Soms lopen ze door elkaar heen, je ziet het ene in het ander. Zoals in de beelden van een gezin dat uit elkaar wordt gerukt. De vrouw stapt met de kinderen in de bus, op weg naar Polen, of Tsjechië, of Nederland? De man zwaait hen uit, draait zich om en gaat vechten. De liefde komt op dat moment heel erg in de buurt van het dodenrijk.

De dood aanvaarden

Soms betekent liefde dat je de dood moet aanvaarden, het hoogste offer. Want anders zou iets doodgaan wat bedoeld is om te leven – je land, de toekomst van je gezin, de waarheid. Soms heb je geen andere keus dan de dood te aanvaarden, in alle gestalten waarin ze op je pad kan komen. Want misschien kom je fysiek levend uit de strijd, maar je ziel is je door te veel kwaad ontnomen.

Op een relatief veilige afstand kijk ik met afschuw naar de oorlog in een land dat het mijne zou kunnen zijn. Ik kan de mensen verstaan als ze spreken. Tsjechisch lijkt op Oekraïens. De Oekraïners lijken op de Tsjechen. En in mezelf leef ik, balancerend, met een dilemma. Wat zou ik doen als de Nederlandse krijgsmacht de oorlog in zou worden getrokken? Wil ik dan gaan? Wil ik hier blijven? Vanwege mijn leeftijd ligt het niet voor de hand dat ik gedwongen uitgezonden zou worden. Maar deze strijd voelt als mijn strijd, als mijn oorlog. Voorlopig kom ik er niet uit. Mijn verlangen dat de NAVO militair ingrijpt wordt getemperd door mijn angst om mijn vege lijf, om de toekomst van Europa, om het leven op deze planeet.

Sterk als de dood is de liefde… Ze zijn met elkaar verweven en houden elkaar in een precair evenwicht. En ik hoop, bid en leef met het vertrouwen dat de liefde het laatste woord zal hebben, hoe dan ook.

Hannah Nováková