We communiceren gewelddadig omdat we machteloos zijn

Jaap Marinus volgde cursussen geweldloze communicatie en deelt met ons de inzichten die hij daaruit opdeed.

Al voor de oorlog in Oekraïne werden we bestookt met nieuws over geweld. Dichtbij en ver weg. Oorlogen, geweld op straat, de bestorming van het Capitool in Amerika, de lijst is eindeloos. Afgelopen zomer laaide het geweld tussen Gaza en Israël opnieuw op en ook vanuit China en Taiwan klinkt een gewelddadig geluid. Zal het ooit stoppen?

Onderling kunnen we er overigens ook wat van. Boeren die zich zowel verbaal als fysiek gewelddadig gedragen. Wantrouwen vanuit burgers over de politiek, coronamaatregelen, chemtrails [vliegtuigstrepen in de lucht, die allerlei gifstoffen, bedwelmende stoffen en virussen zouden bevatten om mensen ziek te maken red.], pedofielennetwerken en de bijbehorende (gewelddadige) (re)acties. En nog kleiner: een verkeerde blik resulteert niet zelden in een knokpartij. Een vriendelijk verzoek of het stil mag zijn in de stiltecoupé mondt geregeld uit in (verbaal) geweld.

Goedheid en compassie

En dat terwijl, om de Dalai Lama te citeren: Er zeven miljard mensen zijn, en niemand wil problemen, niemand wil lijden, maar ondertussen zijn er talloze problemen en is er groot lijden, vaak door eigen toedoen. Hoe komt dat?

Ja, hoe komt het dat niemand wil lijden, maar er toch zo veel lijden is door toedoen van mensen? Volgens de Dalai Lama en Desmond Tutu in hun boek met de titel ‘Het boek van vreugde’, ontbreekt het aan goedheid of compassie. Dat is deels waar denk ik, maar niet de hele waarheid. Van hoeveel van die zeven miljard mensen kunnen we zeggen dat ze goedheid of compassie ontberen? Is het niet veel vaker simpelweg onmacht wat de mensheid doet verzanden in conflict, geweld, lijden?

Geweldloze communicatie

Ik heb het voorrecht gehad twee keer te mogen aanschuiven bij de workshop Geweldloze Communicatie, gegeven door Maaike Hoffer en Marieke van Andel. In 2021 in het Paushuis in Utrecht, georganiseerd vanuit de Geertekerk, en afgelopen juni bij Vrijzinnig Lunteren. Daar komt materie ter sprake van wijlen psycholoog en mediator Marshall Rosenberg, die de theorie van het geweldloos communiceren heeft bedacht en uitgewerkt.

Nu wil ik niet suggereren dat deze theorie dé oplossing is voor problemen op mondiaal niveau. Zelfs niet ter voorkoming van een ruzie in de stiltecoupé. Wel kan Geweldloze Communicatie inzicht geven in onze eigen manieren van communiceren en die van een ander, waardoor we uiteindelijk de mogelijkheid creëren om te kiezen hoe we onszelf richting een ander willen uitdrukken. Het is misschien niet de oplossing, het kan wel net een noemenswaardig verschil maken.

Machteloos

In dit stuk wil ik niet de hele filosofie van Geweldloze Communicatie uit de doeken doen – daarvoor kun je beter het boek lezen of een workshop volgen als die ergens in het land wordt aangeboden. Wel kunnen we inzoomen op een klein onderdeel van het geheel. Wat namelijk opvalt bij de workshops is dat eigenlijk iedereen moet erkennen zo af en toe (of best vaak) op een gewelddadige manier te communiceren in het dagelijks leven. Tot dan toe dus onbewust.

Mijn hypothese is dat dit onmacht is en geen gebrek aan compassie of goedheid. Onmacht, omdat we heel moeilijk kunnen waarnemen zonder oordeel. Onmacht, omdat we heel slecht weten wat we nou precies voelen, laat staan de tijd nemen om dat te onderzoeken. Onmacht, omdat we zelden zicht hebben of uitspreken waar onze behoeftes liggen. En tenslotte machteloos om met een verzoek te komen wat recht doet aan voorgaande punten.

Doe eens normaal man

Deze punten zijn de vier stappen van Geweldloze Communicatie en ze zijn een hele uitdaging. Meestal is er ook helemaal geen tijd om die stappen rustig te nemen. Het vraagt dus om oefening, soms naderhand. En soms is het nu eenmaal veiliger of handiger om gewelddadig te communiceren.

Doe eens normaal man. Doet u zelf eens normaal, is een iconische woordenwisseling tussen Mark Rutte en Geert Wilders die met geweldloze communicatie nooit had plaatsgevonden. Het kan een keuze zijn om zo met elkaar om te gaan. Echter, het is maar de vraag of wij die keuze hebben. Moeten we misschien erkennen dat we machteloos zijn?

Waar gaat het fout?

Voor deze onmacht is helaas geen simpele oplossing, maar er zijn wel kleine stapjes te nemen. Als vrijzinnig gelovige mensen hebben we vaak de mond vol over naastenliefde en acceptatie, tolerantie en vrijheid, maar de praktijk is vaak een stuk weerbarstiger. Wij erkennen wel dat ook wij ons steentje bij kunnen dragen aan een betere en mooiere wereld. Misschien, heel misschien helpt het al als we één uitspraak van Rosenberg serieus nemen en er iets mee gaan doen: Als we onze behoeften uiten, hebben we een grotere kans dat ze vervuld worden.

Onze behoeften uiten. Misschien heeft dit wel een grotere impact dan we op het eerste gezicht denken. Want hoe goed weten we wat de behoefte is van Poetin? Van China? Van de boeren en de politiek? Hoe komt jouw verzoek over op een bellende meneer of mevrouw in de stiltecoupé? Weet diegene dat je probeert te lezen of na te denken? Ik gun jou en mij echte tolerantie in de vorm van: kijken zonder oordeel, eigen gevoelens leren voelen, behoeftes signaleren en deze uiteindelijk uitspreken in de vorm van een geweldloos verzoek. Fouten maken mag!

Jaap Marinus
Predikant in de Parkstraatgemeente in Arnhem en inspirator bij Vrijzinnig Lunteren

Wat is geweldloze communicatie?

Geweldloze communicatie of verbindende communicatie is een wijze van communiceren die empathie als rode draad ziet om in verbinding met elkaar en jezelf te komen en te zijn. Het model is ontwikkeld vanaf de jaren ’60 van de vorige eeuw door Marshall Rosenberg.  

Geweldloze communicatie heeft de intentie tot verbinding en reikt daarvoor een model aan met drie processen en vier stappen. De drie processen zijn: jezelf empathisch uiten, empathisch naar de ander luisteren, en zelf-empathie (‘met jezelf in contact blijven’). De uitdaging ligt om in balans met jezelf en de ander de processen af te wisselen, en zo elkaar op behoefteniveau te vinden en daardoor een empathische verbinding tot stand te brengen. Dit is tegengesteld aan communicatie waarbij je op strategieniveau communiceert zonder eerst naar elkaars onderliggende behoeften te kijken. De vier stappen van het model zijn: waarneming, gevoel, behoefte, verzoek.