Boekrecensie: De heilige natuur

Wie de actualiteit volgt, weet dat er geen dag voorbij gaat waarop de milieucrisis niet aan de orde wordt gesteld in de media en de politiek. Dat ook een succesvol schrijver een bijdrage wil leveren aan de discussie maakt nieuwsgierig. De boodschap die Armstrong in het boek De heilige natuur wil overbrengen is dat de ‘dreigende realiteit’ van de klimaatcrisis duidelijk maakt dat we niet alleen onze manier van leven moeten veranderen, maar ook onze manier van denken en geloven. We moeten weer luisteren naar de Romantische dichters en de grote spirituele tradities die onder meer gestalte kregen in het confucianisme en taoïsme in China en het hindoeïsme en boeddhisme in India. Aan het christendom en de islam besteedt zij minder aandacht.

Die Oosterse godsdiensten kunnen ook vandaag ons nog leren om een nieuwe band te smeden met de natuur waarvan we een slechts een onderdeel zijn. Volgens Armstrong zijn hergebruik, verantwoordelijk met de dingen omgaan en politieke stellingname niet genoeg. Naast deze actiepunten is een volledige nieuwe wereldvisie vereist. Vandaag de dag wordt er bijna overrompelend veel geschreven, middels wetenschappelijke rapporten en publicaties, over de wetenschappelijke en technische aspecten van de klimaatveranderingen en de maatregelen die genomen dienen te worden om een catastrofe af te wenden. Maar de boodschap van Armstrongs boek wil verder gaan: het is noodzakelijk dat de mentale houding gaat veranderen.

De weg die zij wijst

Hiervoor is het nodig weer aan te knopen bij de mythen en zelfs de riten van de oude spirituele tradities. Zij hebben de kracht om onze originele, emotionele band met de natuur te doen ontwaken en ons opnieuw te wijzen op onze totale afhankelijkheid hiervan.

Belangrijk is om de ontvankelijkheid voor de stilte te herwinnen, die de Romantische dichters intuïtief verstonden. Stilte is een schaars goed geworden want vandaag moeten velen ieder moment van de dag online zijn voor het laatste bericht en of de nieuwste chat. Het stille geluid van de natuur gaat verloren in de herrie van de dag. Elke dag een paar minuten rustig de wonderen om ons heen gade slaan en luisteren naar de geluiden van de natuur, kan ons er aan herinneren dat we deel zijn van de wereld om ons heen en dat we er van afhankelijk zijn zoals een kind van zijn moeder.

Eenzijdigheden?

Wijsheid is voor wie zoekt overal te vinden. In de esoterie van de New Age komt alles zo’n beetje kritiekloos op hetzelfde neer. Ideeën van godsdienstige en mystieke tradities uit het verleden worden dan naar willekeur gebruikt worden om ‘spiritueel bezig te zijn’ zonder bekommernis om hun innerlijke logica. Armstrong lijkt dicht bij dit gedachtengoed in de buurt te komen. Zoals de titel ook suggereert is zij bijvoorbeeld ontvankelijk voor pantheïstische gevoelens. De natuur is goddelijk of levend en doordrongen van het goddelijke. De Westerse filosofie, zo stelt zij, heeft vanaf 1600 het goddelijke uit de wereld gebannen en een scheiding gemaakt tussen een God op afstand en de mens op aarde. Uiteindelijk blijft het bestaan van de dingen met hun eigen zelfstandigheid en individualiteit en hun relatie met de bron van Zijn voor de ratio een onoplosbaar mysterie.

Een makkelijk boekje?

Het is een prettig leesbaar boekje, maar soms een beetje lastig te volgen door te beknopte samenvattingen van de diverse Oosterse benaderingen met hun eigen terminologie. Vooral hoofdstuk 18 Ahimsa blinkt daar in uit. Armstrong is natuurlijk niet in alles origineel. Kwalijk vind ik de bewering, die Armstrong ontleent aan modieuze neurologen, dat wij in het moderne Westen meer vertrouwen op de linkerhersenhelft, waar het rationele en pragmatische denken zetelt, terwijl tribale volken een wereldbeeld hebben via de rechterhersenhelft, waarmee ze verbanden zien. Een gemeenplaats op het niveau van het antwoord op de vraag waarom vrouwen niet kunnen inparkeren en of meisjes wel geschikt zijn voor de studie scheikunde.

Het sterke punt van Armstrong

Voor alles blijft Armstrong wel de nadruk leggen op compassie en de inzet voor een betere wereld, in tegenstelling tot het tevreden gevoel van de Happinez filosofie.

Dit boekje kan vooral gelezen worden door actievoerders en door mensen die in hun opvoeding weinig hebben meegekregen van de potentiële rijkdom en de steunende kracht van de godsdienst voor het leven en voor de verbetering van de vele stuitende, onrechtvaardige omstandigheden in de politiek en de economie.

Harry Raap
Lid van de Remonstrantse Gemeente Eindhoven

Wie is Karen Armstrong?

Karen Armstrong is een succesvolle publicist op het terrein van religie. De heilige natuur is de titel van haar jongste boek. Zij specialiseerde zich in het christendom, het jodendom en de islam. Haar boeken worden gekenmerkt door een vrijzinnige kijk op het verschijnsel godsdienst, waarvan zij vooral de meest fundamentele waarden met elkaar vergelijkt en ze als gelijkwaardig evalueert.

Van 1962 tot 1969 was zij zuster in een Engelse orde. Al tijdens deze levensfase ging zij letterkunde studeren en vond vooral inspiratie bij de romantici onder de Engelse dichters zoals Wordsworth, Coleridge en Keats, die zij in het boekje ook menigmaal citeert.

Na het afleggen van haar habijt heeft zij zich ontwikkeld tot een productief schrijfster op het terrein van de drie monotheïstische religies met enkele bestsellers, die alom bewonderd werden. Met gebruik van erkende bronnen en in een journalistieke stijl probeert zij uit te leggen wat religies met elkaar verbindt. Voor een breed publiek is zij een spraakmakende auteur over vraagstukken van religie en geloof.