Nieuwe briefing

Een tijdje geleden is Leendert Bikker vriend geworden van de Remonstranten in Rotterdam. Tjaard Barnard, zijn wijkpredikant, is al op huisbezoek geweest om kennis te maken. Nu is hij er weer voor een interview over rentmeesterschap. Bikker is ondernemer en werkte de afgelopen zeven jaar bij de Rabobank. Hij was lid van de directie en wereldwijd verantwoordelijk voor reputatie en communicatie. Hoe kijkt men vanuit deze bank aan tegen rentmeesterschap. Voelt men zich verantwoordelijk? De eerste vraag, Bikker is nog bezig met de thee, luidt: ´de lezers van AdRem zullen zich afvragen of je in die baan niet je ziel aan de duivel hebt verkocht´. ´Dit gaat een mooie middag worden´, is het snelle antwoord.

Geen aandeelhouders, maar leden

´Laat ik eerst wat vertellen over de coöperatieve Rabobank. Zij heeft een paar miljoen leden en geen aandeelhouders. Rabobank heeft een marktaandeel van pakweg tachtig procent  van de agrarische financiering. In Nederland is Rabo een bank tussen de andere banken, maar in het buitenland is het een premium merk. Oorspronkelijk ging het om het spaargeld van de veelal agrarische leden, dat uitgeleend werd met hypotheken en financieringen voor de land- en tuinbouw.

Om de huidige tijd te begrijpen, moet je terug naar de tijd vlak na de Tweede Wereldoorlog. Er was honger in Nederland en we wilden weer volledig zelfvoorzienend zijn. Daar is hard aan gewerkt. De productie is enorm gestegen. Kunstmest vonden we een geweldige uitvinding. De landbouwuniversiteit in Wageningen staat al sinds de start wereldwijd in de top 3 van de wereld. Tegelijk met deze expansie en het worden van de tweede voedselexporteur van de wereld is het aantal mensen dat in de agrarische sector werkt enorm gedaald. Van de zeven boerenbedrijven na de oorlog zijn er inmiddels zes gestopt. Dit doet iets met de betrokkenheid en draagvlak binnen de samenleving.’

Milieukunde

´In 1981 ging ik milieukunde studeren aan de Rijks Hogere Landbouwschool in Groningen. Een zelfstandige studie milieukunde bestond nog niet. Ik was toen de enige niet-boerenzoon die daar studeerde. Dat is in de afgelopen veertig jaar dramatisch veranderd. In de Verenigde Staten worden steeds meer agrarische bedrijven overgenomen door mensen die zelf niet uit een traditioneel boerengezin komen. Dat zie je in Nederland ook gebeuren. Er wordt heel anders naar gekeken. Neem het initiatief van Kipster, de biologische en milieuvriendelijke eieren bij de Lidl. Heel bedrijfsmatig, heel handig en praktisch, maar ook veel beter voor het milieu. Te koop niet bij de geitenwollen, biologische winkels voor een klein, elitair publiek, maar bij de Lidl. Zo bereik je veel meer mensen. Verzakelijking, maar ook vergroening. Het is belangrijk dat groene merken groter worden en grote merken groener.´

Schaalvergroting

´Die ontwikkeling is het succes na de oorlog van de schaalvergroting. Het exportproduct van de Nederlandse landbouw. Maar tegelijkertijd is er bij de jonge generatie natuurlijk ook aandacht voor de schaduwzijden. Zij lezen de krant ook! Willen wij dit wel: kiwi’s die we aan de andere kant van de wereld kweken, aardbeien met kerst en varkens die in Nederland gefokt worden, in een dichte vrachtwagen naar Italië gaan, daar geslacht worden en als Parmaham weer terugkomen. Deze tijd vraagt om een transitie. Maar elke transitie doet pijn. En wie pakt die pijn? Moet de bank als enige het verlies nemen? En de bank, dat zijn in de coöperatie de boeren zelf. Laten we eerlijk zijn: de overheid is onbetrouwbaar gebleken. En iedereen roept hoe sterk de boerenlobby is, maar dat valt mijns inziens tegen. Als die steviger was, zou er ongetwijfeld een verstandiger beleid zijn ontstaan. Het poldermodel is uiterst succesvol gebleken. Nu is er alleen maar strijd. En het wordt niet alleen gevoed door ontevredenheid, ik ervaar het als bij elkaar opgetelde wanhoop. Elk perspectief is zoek.´

Keuzes van de bank

´De bank heeft zich, net als de meeste boeren, netjes aan de regels gehouden. Het is legaal, maar is het daarmee ook legitiem? Het mag, maar is het daarmee ook goed? Deze bank bestaat krachtens haar leden. Van vader op zoon, op dochter. Gebaseerd van oudsher op vertrouwen. Tot voor kort waren bij deze coöperatieve bank de leden nog persoonlijk aansprakelijk. Hier moeten ook keuzes worden gemaakt voor de toekomst. En die zullen ongetwijfeld groener zijn, want de regels worden strenger en er zal verdiend moeten blijven worden. Het oude model van groot, groter en grootst werkt niet meer. Dat moeten we ook niet willen. Er moeten nieuwe verdienmodellen komen, nieuwe perspectieven. Maar hoe kom je daar?´

Bezopen

´In het buitenland financiert Rabobank enorme bedrijven. Sommige bedrijven hebben wel 100.000 koeien. Maar hun bedrijf is dan wel zo groot als de provincie Gelderland. Dat zijn buitengewoon duurzame en gezonde bedrijven. Hier horen we nu over stalbranden met 40.000 kippen of bedrijven met 20.000 varkens. We bereiken de grenzen aan de groei. De vraag is: Waar willen we heen? Waar willen we als samenleving naar toe? Je kunt voor €70 heen en terug naar Tel Aviv vliegen. Dat is toch bezopen? Toen ik jong was, aten we twee keer in de week vlees. Een balletje gehakt op woensdag en op zondag stoofvlees. Dat was het en ik heb niet het idee dat ik iets te kort kwam. Toen kwamen de decennia van ongebreidelde groei en voortuitgang. Na zeven dagen vlees gaan we nu meer naar een plant-based diet. Dat er veel in beweging is, dat we een andere kant op gaan, dat is duidelijk. Maar hoe gaan we er komen? Wie gaat het betalen? Dat de bank niets anders wil, klopt gewoon niet. Daar werken dezelfde mensen als die de rest van de samenleving vormgeven. Het zal een tijd duren voordat we daar met elkaar een nieuw evenwicht in hebben bereikt. Het vraagt wel heel nieuwe financiële, fiscale en juridische structuren. Daar moeten we samen aan werken. Als de ene actiegroep er op een rabiate manier in vliegt, kun je verwachten dat de reacties ook niet genuanceerd zijn. Maar het helpt natuurlijk niet. Het gaat om een verandering die we samen moeten maken. Daarin is voor alle stakeholders een rol te spelen.´

Verkeerde briefing

´Toen de mensen geschapen waren, kregen ze volgens het verhaal in Genesis 1: 28 een opdracht mee: Wees vruchtbaar en word talrijk; bevolk de aarde en onderwerp haar; heers over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, en over al het gedierte dat over de grond kruipt. Het rentmeesterschap uit het scheppingsverhaal is altijd geduid als het onderwerpen van de aarde. We moeten toch stellen dat dit de verkeerde briefing is gebleken. We lopen onmiskenbaar tegen de grenzen aan. De mensheid heeft een nieuwe briefing nodig. We beseffen dat we er anders tegenaan moeten kijken. We willen een bewoonbare aarde doorgeven aan de volgende generaties.’

Nieuwe initiatieven

´Er zijn al mooie initiatieven, bijvoorbeeld de herenboeren [zie kadertje]. De natuur is het uitgansgpunt en leidend. Dus ook dichter bij het boerenbedrijf. Rentmeesterschap nu betekent dat ons iets is toevertrouwd waar we zuinig mee om moeten gaan. Die verandering, dat is een helse klus. In de optimistische variant hebben we nog tijd om het te doen. In de pessimistische variant zijn we met z’n allen al te laat. Zelf ben ik een vooruitgangsoptimist. Ik was voorzitter van de Waddenvereniging. En uiteindelijk is daar veel bereikt. We moeten stappen vooruit zetten. Maar die transitie zal een Echternachse Processie zijn: twee stappen naar voren, een naar achteren. Daar moeten we mee aan het werk. Dat gaat alleen als je vuile handen wilt maken. Als je beslissingen wilt nemen en verantwoordelijkheid wilt dragen. We moeten nieuwe plannen ontwikkelen, samen. Wanneer ik naar het huidige landbouwdebat in Nederland kijk is er sprake van creatieve obstipatie, maar we moeten verder. Dat is de enige weg die voor ons ligt.´

Tjaard Barnard

Wie is Leendert Bikker?

Leendert Bikker (1961) is vader van vier kinderen. Hij werkte bij Rabobank en is nu zelfstandig ondernemer. Hij is maatschappelijk zeer geëngageerd. In het verleden was hij drijvende kracht achter Rotterdam Wereldexpo en Bikkair. De Volkskrant noemde hem in 2007 treffend communicatieondernemer. Hij studeerde milieukunde en journalistiek.