Japke van Malde is al meer dan 40 jaar actief is in Ekklesia Leiden, de laatste decennia ook als gastvoorganger of liturg bij gastpredikanten van buiten de gemeenschap. Daar wordt iedere zondag ‘dienst van de tafel’ gehouden.

De Ekklesia Leiden is onder de naam Leidse Studenten Ekklesia (LSE) ontstaan vanuit het rooms-katholieke en protestantse studentenpastoraat in de jaren zestig/zeventig van de vorige eeuw. Deze oecumenische gemeenschap was er niet alleen voor studenten, ook anderen, participanten genoemd, hoorden erbij. De binding met universiteit, en later ook de hogeschool, was belangrijk, onder meer uitgedrukt in een bijdrage aan het Studium Generale en hoogleraren die kwamen preken.  

In de afgelopen jaren groeiden beide groepen uit elkaar: het studentenpastoraat werd zelfstandig en voor de participanten werd de vereniging Ekklesia Leiden opgericht. De leden van deze vereniging betalen met hun bijdrage het werk van de participantenpastor, de diensten en andere activiteiten.

Eigen liturgie

Voor de diensten in de Hooglandse kerk is in de beginjaren een eigen liturgie ontwikkeld die nog steeds gebruikt wordt, met elementen uit protestantse en rooms-katholieke tradities. Er is geen votum en groet, de voorbeden worden aan het begin van de dienst gecombineerd met de kyriëgebeden, er worden veel liederen van Oosterhuis gezongen (afwisselend door de schola en de gemeente) en elke week is er de ‘dienst van de tafel’ als vast onderdeel van de liturgie, zoals in de katholieke kerk gebruikelijk is. Maar het is heel bewust geen avondmaal of eucharistie, voor dat laatste gaven de bisschoppen ook geen toestemming, omdat de priester-studentenpastores getrouwd waren. De inzettingswoorden klinken meestal niet, soms wel in het gezongen tafelgebed en heel soms gesproken door een gastvoorganger.

Het verloop van de ‘dienst van de tafel’ is als volgt:

• De voorganger gaat met andere uitdelers van brood en wijn achter de tafel staan
• Uitnodiging en inleiding door de voorganger, die daarbij eigen woorden kiest
• Vredesgroet: men groet elkaar met vrede, met een handdruk of knikje
• Het zingen van een tafelgebed
• Uitdelen van brood en wijn: iedereen loopt naar één van de 3 of 4 uitdeelpunten in de kerk. Het stukje bruin brood en een slokje wijn is in coronatijd vervangen door stukjes matses, die men zelf doopt in wijn of druivensap.
• Het zingen van het Onze Vader sluit de ‘dienst van de tafel’ af.

De woorden die ik zelf gebruik om de dienst van de tafel in te leiden, komen deels uit remonstrantse kring:

We delen brood en wijn met elkaar als een teken van verbondenheid,

met elkaar, met de Eeuwige

in herinnering aan Jezus, die zijn leven met zijn vrienden deelde.

Wij delen zijn woorden, wij delen zijn brood, wij noemen ons één.

Wij drinken zijn dagen en voelen zijn leven, als wijn in ons bloed.

Laat het brood dat wij breken, brood zijn dat leven geeft.

Laat de wijn die geschonken wordt, een bron van eeuwig leven zijn.

Iedereen is genodigd

En daarna een standaardzin waar iedereen mee afsluit: ‘U bent allen, zonder uitzondering, uitgenodigd om brood en wijn met ons te delen, maar laat niemand zich verplicht voelen.’

Deze zin is belangrijk, je hoeft niet gedoopt te zijn of communie of belijdenis gedaan te hebben. De Ekklesia wil er zijn voor iedereen, gelovig, ongelovig, van welke achtergrond dan ook, vandaar dat de inzettingswoorden meestal niet klinken.

Tijdens het delen van brood en wijn wordt er gemusiceerd en loopt iedereen door de kerk. Daarbij wordt er ook wel onderling gepraat, wat door sommigen als rommelig of storend wordt ervaren. Voor anderen is dit juist een dierbaar moment.

Persoonlijk ervaar ik de ‘dienst van de tafel’ in de Ekklesia altijd als een vrij ontspannen gebeuren, de zwaarte die ik in mijn jeugd ervoer bij het avondmaal, voel ik daar niet. Het past bij het vrijzinnige karakter van de gemeenschap om de nadruk niet te leggen op het vergoten bloed en geofferde lichaam, maar vooral de verbondenheid met elkaar en de Eeuwige als kern te verwoorden. Dat geeft ruimte om elke week aan dat ritueel mee te doen, ook voor mensen die net als Gerard Reve zeggen: “Eigenlijk geloof ik niets…”

Japke van Malde

Japke van Malde ging onlangs met emeritaat, ze was remonstrants predikant van de jongerengemeente Arminius, in de remonstrantse gemeente van Nieuwkoop en in Amsterdam (Vrijburg). Ze woont in Leiden waar ze al meer dan 40 jaar actief is in de Ekklesia, de laatste decennia ook als gastvoorganger of liturg bij gastpredikanten van buiten de gemeenschap. Ze is lid van team vieringen dat de diensten voorbereidt, d.w.z. thema’s voor de series van diensten bedenkt en uitwerkt.