God als vader. Het is een oud beeld dat al door Plato gebruikt werd, maar dat nog onverminderd betekenisvol is. En zelfs essentieel voor ons christenen, omdat het ons iets fundamenteels over God vertelt. Zo kijkt Eginhard Meijering er tenminste tegenaan. Hij gebruikt in zijn persoonlijk avondgebed niet voor niets de aanroep ‘hemelse vader’. Met die aanspreekvorm richt hij zich tot een liefdevolle en ruimte-gevende God. Kim Magnée – de Berg sprak met hem.

Ik ben te gast in Oegstgeest, bij Eginhard Meijering thuis. Meer dan 25 jaar geleden was hij in Leiden één van mijn docenten. Ik herinner me zijn gedegen colleges waar tegelijk de lichtvoetigheid nooit ver weg was. Later waren we collega-predikanten. Nu is hij met emeritaat, maar nog altijd publiceert hij met een regelmaat waar velen jaloers op zijn.

We zitten in zijn woonkamer. Hij op de bank en ik op de stoel. ‘Ik ga maar niet in die hoge fauteuil zitten’, knipoogt hij, ‘dan is het net of je bij mij tentamen komt doen.’ Gelukkig voelt het zo helemaal niet. Wel herken ik in zijn spreken gelijk de grote hoeveelheid parate kennis en de heldere manier om deze over het voetlicht te brengen. De docent is nog altijd aanwezig, maar op een net iets persoonlijker manier. Die combinatie van het wetenschappelijke en het persoonlijke kwam ook in zijn preken steeds naar voren, zo herinner ik me. Een kunst die volgens Meijering zelf stukken moeilijker is dan het schrijven van een theologisch boek. Voor dat laatste hoef je alleen te betogen, terwijl een preek ook het hart moet raken. In ons gesprek komen beide aspecten aan bod. Hoe is er in de loop van de tijd nu gedacht over God als Vader? En wat heeft hij zelf eigenlijk met dit specifieke beeld?

God is in beweging

In zijn werk aan de universiteit was de vroege kerk zijn vakgebied. Maar de theologie van die periode heeft ook zijn persoonlijk geloof beïnvloed. ‘De leer van de triniteit staat voor mij voor het uitgangspunt dat we God niet in één beeld vast moeten of kunnen leggen. Vader, Zoon en Heilige Geest, die beelden vertellen mij dat God in beweging is. In mijn gebed richt ik me dan tot die Vader, die ik aanspreek met ‘hemelse vader’. Dat is overigens net iets anders dan wat ik in de kerk vaak hoor. Daar wordt God aangesproken als ‘Vader in de hemel’. Een nuanceverschil dat tegelijk een wereld van verschil maakt. Hoewel er ongetwijfeld ook mensen zullen zijn die voor dat soort nuances geen oor hebben.’

God als Vader. Binnen het christendom verwijst dat beeld altijd ook naar de verhouding tussen Vader en Zoon. Anders dan in de oudheid, waar Plato over God spreekt als over de vader van de wereld, is ons christelijke vaderbeeld gekoppeld aan de verhouding van God tot Jezus. Pas op grond daarvan is hij, zo hebben christelijke theologen gesteld, ook de vader van de wereld. ‘Overigens’, zo realiseert Meijering zich maar al te goed, ‘is dit een redenering waarvan de gemiddelde remonstrant niet wakker ligt. En je moet hem er niet mee wakker maken, want dan begint hij met een ochtendhumeur aan de dag. Maar vanuit een andere invalshoek zullen veel remonstranten wel met het Vaderbeeld uit de voeten kunnen: het verbindt ons met het Godsbeeld van Jezus waarin liefde centraal staat.

In vrijheid liefhebben

‘Kijk maar naar het verhaal van de Verloren Zoon. Daarin ontmoeten we God als Vader, die ons enerzijds volledig vrij laat. De zoon kan zijn eigen weg gaan, ook zonder dat hij met adviezen wordt bestookt. Dat is vrijheid. Aan de andere kant: als de zoon terugkomt, blijkt dat de vader al op hem staat te wachten. Dat geeft aan dat die gegeven vrijheid op geen enkele manier voortkomt uit onverschilligheid. Het bijzondere van God is dat hij ons in vrijheid liefheeft. De combinatie van een enorme betrokkenheid en je tegelijk volkomen vrij laten, dat is God als Vader.

Als wij via Jezus in God geloven, zeggen we enerzijds zoals Plato: hij is de grondlegger van de wereld. Maar hij krijgt pas een gezicht in Jezus en via hem komt hij op een unieke manier tot ons, als liefdevolle Vader.

Dit beeld van God, dat deel is gaan uitmaken van het idee van de Triniteit, verbindt ons als remonstranten met de wereldwijde christenheid. Niet altijd van harte overigens. Bij de oprichting van de Wereldraad van Kerken gingen er binnen ons kerkgenootschap stemmen op om van lidmaatschap af te zien, omdat daar steeds gesproken werd over de drie-enige God. Dat was voor sommige remonstranten reden om buiten de Raad te willen blijven. Anderen, waaronder zelfs de uitermate vrijzinnige theoloog Van Holk (1893-1982) ging dat te ver. Zij pleitten ervoor dat wij als Remonstranten mee zouden blijven doen in dit verband. Gelukkig maken wij nog altijd, op onze eigen manier, deel uit van de wereldkerk, waarin het vaderschap van God een centrale notie is.’

Mannelijk Godsbeeld problematisch?

Tegelijk is het een gegeven dat de dominantie van mannelijke Godsbeelden ook als problematisch wordt ervaren. Hoe kijkt Meijering aan tegen mensen die aangeven moeite te hebben met het beeld van God als Vader, bijvoorbeeld omdat ze zelf geen positieve ervaringen hebben met hun eigen vader? ‘Kijk, als er op een manier over een mannelijk (of vrouwelijk) godsbeeld wordt gesproken waarbij gesuggereerd wordt ‘zo is het’, dan vlieg je natuurlijk uit de bocht. Maar los daarvan zou ik zeggen: wanneer je niet kunt abstraheren van het beeld van God als vader, dan ligt het toch een beetje aan jezelf.’

Elk beeld van God is in zekere zin poëtisch en als gelovigen worden we uitgenodigd een betekenis achter onze beelden te zoeken die verder gaat dan onze beperkte, persoonlijke ervaringen. Dat geldt ook voor Eginhard Meijering zelf die (hij beschreef het onder andere in het voorwoord van zijn boek ‘Voorbij de Vadermoord’) zelf geen goede band met zijn vader had. Maar dat heeft niet tot gevolg gehad dat het beeld van God als Vader problematisch werd. Dat is toch iets van een totaal andere orde. Hetzelfde geldt voor zijn eigen vaderschap. Al is er wel de hoop dat hij iets van dat liefdevolle ruimte-geven heeft kunnen vormgeven naar zijn kinderen toe. ‘Maar in hoeverre dat gelukt is, is niet aan mij om te zeggen.’

Ik informeer nog even verder naar de thematiek van gender en theologie. Hoe kijkt hij aan tegen de feministische theologie? Niet geheel onverwacht borrelt een eerlijke lach op. ‘Daar heb ik helemaal niets mee. Dat heeft er ook wel mee te maken dat ik niets kon met Dorothee Sölle. Die presenteerde zich in mijn ogen op een veel te onbescheiden manier. Kuitert heeft het nog veel scherper gesteld, maar ik herkende het wel. Dan had ik meer met iemand als Kune Biezeveld, die veel genuanceerder dacht en schreef.’

God als Vader verwijst naar Jezus

Tot slot nog even terug naar het belang van het beeld van God als Vader. Dat zegt ons iets over wie God is, maar minstens zo belangrijk is dat dit beeld ons steeds weer naar de Zoon verwijst. Die staat voor ons centraal: ‘Wij concentreren ons als christenen op Jezus. Nog steeds geldt dat ook voor ons als remonstranten. Wanneer dat anders zou worden, gaat er in mijn ogen iets fundamenteels mis.’

Kim Magnée – de Berg