Ik ben meer een Maria

Johan Lock kwam voor het eerst met de (Rotterdamse) remonstranten in contact toen hij daar preekte in de serie Twee op de kansel. Recent won hij de groene preekwedstrijd van het Nederlands Dagblad en de Groene Kerken. Wie is deze man die vanuit de evangelische beweging nu bij de Remonstranten is aanbeland? Kim de Berg legde zijn verhaal vast.

Wie kan op een originele en aansprekende manier bijbelteksten verbinden aan de thematiek van klimaat en duurzaamheid? Met die vraag nodigden de Groene Kerken en het Nederlands Dagblad theologen en leken uit mee te doen aan een preekwedstrijd. Rotterdamse remonstrant Johan Lock nam de handschoen op. Aan de hand van het verhaal over Martha en Maria reflecteert hij op de verschillende manieren waarop mensen omgaan met de klimaatcrisis. Beide groepen houdt hij een spiegel voor:

De drammers en de sceptici. Beiden willen ze aan de goede kant van de geschiedenis staan.

De drammers denken aan de generaties na hen, voelen hun blik op hen gericht en willen in dat besef alles doen om het tij te keren. Alles liever dan dat je kleinkind op een dag moet zeggen: de wereld stond voor de grootste uitdaging ooit en mijn grootouders leefden door alsof er niets aan de hand was.

De sceptici denken aan de generaties voor hen, aan al die keren dat de mensheid zich mee liet slepen in collectieve overtuigingen en daarbij ontspoorde. Zij voorzien dat al die groene visioenen ons een weg vol onzekerheid opsturen en zo uiteindelijk onze bestaande economie ontwrichten.

Zoals je van een preek in het algemeen en dus ook van een groene preek mag verwachten, is er een Boodschap voor beide groepen: Maria nodigt de Martha’s uit om te beseffen dat de toekomst van de mensheid niet alleen van mensen afhangt, en Martha stimuleert de Maria’s om te blijven werken aan een betere wereld ook al weten we niet zeker waar het toe leidt…

Elkaar blijven zoeken

Het is een bijzondere insteek die deze lekenprediker heeft gekozen. Geen vlammend betoog om mensen te overtuigen meer groen te doen, maar een pleidooi elkaar te blijven zoeken en vinden in een van de belangrijkste thema’s van onze tijd. Uit deze aanpak, die werd beloond met de prijs voor de beste lekenpreek, komt het karakter van Johan Lock direct naar voren: hij is een bruggenbouwer, die liever de verbinding zoekt dan de confrontatie.

‘Al zit ik zelf in het groene kamp, ik wist gelijk al dat ik in mijn preek aan beide kanten van het spectrum – de activisten en de sceptici – recht wilde doen. Vandaar mijn keuze voor het verhaal over Martha en Maria. Zij vertegenwoordigen verschillende type mensen, die we allebei nodig hebben. Juist in de kerk mag daar aandacht en ruimte voor zijn. Voor mij is de christelijke gemeente een plek waar verschillende meningen en soorten mensen naast elkaar moeten kunnen bestaan. Onder de maatschappelijke thema’s, die natuurlijk ook in de kerk spelen, ligt namelijk iets fundamentelers: ons gemeenschappelijk vertrouwen op God. Daar moet het allereerst over gaan, en niet zozeer over politiek.’

Dus ons niet als kerk organiseren om met elkaar de A12 te bezetten? ‘Jawel, dat zou ik toch wel goed vinden als dat gebeurt. Maar we moeten dan tegelijk benadrukken dat het geen diskwalificatie is wanneer je niet mee wilt. Sterker nog: het is geweldig dat die mensen er ook zijn en hun geluid willen inbrengen.’

Geloofsburn-out

Die nadruk op ruimte voor diversiteit staat in schril contrast met de kerkelijke context waarin hij opgroeide: een evangelische gemeente waar men de waarheid in pacht had. Johan groeide er in op, werd er lang door bepaald, maar voelde ook al vrij snel het benauwende ervan. ‘Bijna al mijn uren waren gevuld met activiteiten voor de kerk. Het maakte dat er letterlijk en figuurlijk geen ruimte voor mezelf was. Ik was soms jaloers op klasgenoten die konden twijfelen, die nog zoekende waren naar hun plek. Ik was, als ik de leiding van de gemeente mocht geloven, al op de enige juiste plek aanbeland. Dat lijkt prettig, maar voor mij was het verstikkend. Twintig jaar lang, van mijn zestiende tot mijn zesendertigste, dacht ik elke week wel een keer: ik moet hier weg. In die gemeenschap waar iedereen vol vuur was, ging ik langzaam maar zeker richting een geloofsburn-out.

Uiteindelijk spat de gemeente dan uit elkaar vanwege misstappen van de voorganger. Johan schreef er een persoonlijk en indringend boek over (‘De erfenis van Adriaan’, Ambo 2017). Dat proces hielp ook om zonder rancune terug te kunnen kijken, hoe blij hij ook is om niet meer in die gesloten gemeenschap te zitten. Ongeneeslijk religieus is hij wel. En zo is hij op zeker moment bij de Remonstranten terechtgekomen. Dit keer niet als iemand die het zeker weet, maar als zoeker.

‘Het valt mij op dat er twee stromingen zijn, die me eigenlijk allebei aanspreken. De stroming die zegt: we zijn christenen om er te zijn voor onze naaste en de mensen die zich christen noemen omdat ze geraakt zijn door het hogere. Ik voel me verbonden met allebei die kanten, maar voor mij begint het heel duidelijk bij dat laatste, bij God. Vanuit de intimiteit van het geraakt zijn door de Eeuwige probeer ik in beweging te komen. Zonder die persoonlijke spiritualiteit en zonder ruimte voor contemplatie loop ik vast. Na het houden van mijn preek werd mij gevraagd of ik me meer met Maria of met Martha identificeer. Daar hoefde ik niet over na te denken: ik ben meer een Maria.

Maar nogmaals, we hebben beide kanten nodig. Misschien dat de Remonstranten wel wat meer Martha, wat meer activisme, kunnen gebruiken. En sowieso het lef om dingen eens totaal anders te gaan doen. Het is soms een beetje gezapig wel. Al weet ik niet of ik het zelf zou durven om de hele boel op te schudden. Ik zou ook bang zijn om een traditie van een paar honderd jaar omver te blazen door al te grote radicaliteit. Het is al spannend genoeg of er over twintig jaar nog een remonstrantse gemeente is.’

Dogmaloos geloven moet blijven

Of het erg is, wanneer dat niet meer het geval zou zijn, vraag ik hem. ‘Nou, ik zou het wel heel jammer vinden als er geen plekken meer zijn waar je zo dogmaloos kunt geloven en die tegelijk volledig binnen de christelijke traditie staan. Al vraag ik me sterk af of de huidige vorm wel houdbaar is. Die is wel heel traditioneel en in zekere zin vooral consumptief voor de kerkgangers. Zelf waardeer ik het bijvoorbeeld heel erg wanneer er in een dienst iets meer ruimte is voor persoonlijke inbreng. In de jaren dat ik bij de Remonstranten kom, heb ik één keer meegemaakt dat mensen tijdens de dienst konden reageren. Daar werd ik heel vrolijk van. Juist omdat er toen echte verhalen loskwamen. Anders dan in de evangelische gemeente, waar getuigenissen toch veelal eenzelfde stramien volgden en daardoor weinig authentiek leken. De kracht van de Remonstranten is die ruimte voor eigenheid van elk individu. Dat maakt dat ik me er thuis voel, als gelovige en als zoeker.

Ik merk, nu ik het een paar maal heb gedaan, dat ik het verrijkend vind om af en toe op de kansel te staan. Ik heb zelfs wel eens overwogen het Seminarie te gaan doen. Zover zal het niet komen, maar vaker preken vind ik leuk. De ruimte krijgen om je eigen inspiratie te delen, dat is wel een enorme uitdaging en een luxe. Maar ik zou het dan wel graag meer interactief willen maken, want juist het horen van elkaars uiteenlopende verhalen is interessant.’

Kim de Berg

Wie is Johan Lock?

Johan Lock (1962) groeide op in een milieu van bevlogen pinkstergelovigen. In zijn roman ‘De erfenis van Adriaan’ beschrijft hij het leven in die gemeenschap. Tegenwoordig is hij vriend van de remonstrantse gemeente Rotterdam. Eerder dit jaar won hij de groene-preek wedstrijd in de categorie niet-theoloog. Johan is van beroep reclamemaker en tekstschrijver.