Kerk moet kernwaarden naar buiten toe uitstralen

In april organiseerden Jan Berkvens en Silvio Roduner, de projectleiders innovatie bij de Remonstranten, een inspiratiedag over de kerk van de toekomst. De deelnemers bezochten het project Heilige Boontjes in Rotterdam (zie kader).  Mede-oprichter Rodney van de Hengel was er duidelijk: de kerk heeft goud in handen, waarom zo naar binnen gericht? Zo’n uitspraak smaakt naar meer. Geertrui Meinema en Jan Berkvens wilden daar het hunne van weten.

Rodney trapt meteen af. ‘Ik geloof, maar niet in de kerk, niet in de regels. Geloven is voor mij een levenswijze, geen club. Het Boek is super waardevol, maar de mensen hebben er allemaal regeltjes van gemaakt. In de gevangenis ben ik het gaan lezen: dat heeft me op het spoor gezet. Het mooie is natuurlijk dat alle geloven in essentie dezelfde kernwaardes hebben: christendom, jodendom, islam, hindoeïsme, boeddhisme. Verder leggen ze verschillende accenten, maar de kernwaarden zijn gelijk. En natuurlijk is er context, het dagelijkse leven, maar je hebt altijd een keuze’. Die woorden kernwaarden en keuzes zullen in het gesprek nog vaak terugkomen.            

Waarom werkt het reïntegreren bij Heilige Boontjes voor jongeren zo goed?

‘Het succes van HB heeft vele aspecten: gekend worden, tijd krijgen voor groei, weten dat iedereen die er rondloopt ook moeilijke tijden heeft gekend. Maar ook: motivatie, intrinsieke motivatie. Kids die hier komen omdat de reclassering ze gezegd heeft dat dat een goed idee is, gaan het hier niet redden; ze moeten echt zelf willen. Met de eerste vier boeven met wie we hier ooit begonnen zijn, heb ik afgesproken: geef het een half jaar, probeer het, je kunt altijd nog terug naar je oude verdienmodel. En dat geldt voor elk van die kids die we nu begeleiden ook’. En zo zijn we dan weer terug bij keuzes. Ook bij Heilige Boontjes zijn er jongeren die het niet halen; er zijn er die terugvallen en (in de jaren erna) door geweld of drugs alsnog de vernieling ingaan of overlijden. Het raakt Rodney zichtbaar om daarover te spreken, maar het hoort wel bij zijn kernwaarden om hen te gedenken.

Alle aspecten van het leven komen bij Heilige Boontjes in hun rauwe echtheid voorbij. Dat maakt het voor jongeren echt en betekenisvol. En juist in dat betekenisvolle zit voor de kerk een les. De kerk vindt het misschien niet chique om op succes te mikken, maar kernwaarden, keuzes: dat zijn wel termen die vertrouwd zijn. Wat kan de kerk van het succes van Heilige Boontjes leren?

‘Nu HB zoveel succes heeft, gaan er veel deuren open. Aanvankelijk wilden veel bedrijven hun uitstromers liever niet overnemen, vanwege eerdere slechte ervaringen met jongeren uit re-integratie-trajecten. Nu is dat anders: bedrijven hebben goede ervaringen met Heilige Boontjes, met de jongeren die er vandaan komen. En wie er geen ervaring mee heeft, heeft er wel van gehoord en doet daarom al mee. ‘Als een ondernemer op de website kijkt, de verhalen leest en ziet welke bedrijven al meedoen, dan ben je toch gek als je niet meedoet? In marketing noemen we dat storytelling. Het gaat om de kracht van het verhaal; een krachtig verhaal, daar wil je bijhoren. Daar komen mensen op af.

De bijbel heeft die krachtige verhalen, maar ze staan wel ver van ons af, ze worden niet meer zo snel herkend. Als de kerk die verhalen over het voetlicht wil brengen, moet de relatie met nu, met de kernwaarden waar de kerk nu voor staat helder zijn. Dat kun je doen door storytelling. En dan moet het niet zo zijn, dat de kerk opschept wat ze allemaal gedaan heeft. Nee, andersom: degene die zich door de kerk gesteund voelt, die ervaren heeft dat die kernwaarden zo belangrijk zijn en welke steun hij/zij in de kerk ervaren heeft, die moet zijn verhaal doen.  Storytelling is in deze tijd van groot belang.  De kids hier vertellen zelf wat het voor hen betekend heeft en dat is betekenisvol.

Het succes van HB is niet alleen maar een lekker bakkie koffie. Het is de storytelling achter de koffie. Dominees moeten niet zelf vertellen, maar juist degenen met wie ze zich weten te verbinden laten vertellen. Want als één van onze kids hier vertelt, is dat pas echt een uitnodiging om hier binnen te stappen en te verbinden. En dan komt het gesprek vanzelf wel op de kernwaarden die ons drijven. Kernwaarden moet je eerst voelen, voordat je kunt geloven. Je moet ze dus zichtbaar en voelbaar maken.

En dan trekt jeugd wel jeugd aan. Wat zou er gebeuren als je hier in de Arminiuskerk regelmatig een nachtmis zou organiseren? Op adem komen na een avond stappen…. Dat moet meer zijn dan koffie. Dan komt het aan op ontmoeting en verhalen.’   

Wat zou de kerk volgens jou moeten doen?

‘De kerk heeft goud in handen. Maar, waarom doen jullie er niks mee? In deze tijd gaat alles over profit, spullen, geld. De kerk heeft juist de kernwaarden om richting te geven: saamhorigheid, empathie en betrokkenheid. De schandalen in de kerk  hebben een enorm verlies van imago en draagkracht gekost. Ongeveer net zoals de politiek imago en draagkracht verloren is. Het is zo nodig dat sleutelfiguren opstaan en de goede verhalen vertellen. En dan niet de oude doctrines, dat is alleen maar angst. Dat is niet wat God is.

Kijk, wat de EO-jongerendag doet: jonge bands met een goed verhaal. Juist nu er in onze tijd zo weinig richting is, ligt er een geweldige kans. Maar dan moet de kerk die kernwaarden wel naar buiten uitstralen. Naar binnen gericht gebeurt dat al, maar om overtuigend te zijn, moet je naar buiten toe, je moet verbinden en echt in gesprek gaan. Via social media, muziek, mainstream-kanalen en zo aansluiten bij wat voor jonge mensen nu waardevol is.

En de kerk moet in het maatschappelijk debat veel meer de verbinding opzoeken. Niet uit angst om mensen te verliezen, maar wel om duidelijk te maken: wat hebben we als mensen wèl met elkaar? Als er vanavond een docu uitgezonden wordt over homoseksualiteit bij bonobo’s, dan kijken er 300.000 mensen, die dat allemaal boeiend, interessant, hilarisch of juist vies vinden. Prachtig. We kijken als het ware door de tralies: van buitenaf. Als er een docu uitgezonden wordt over homoseksuele jongeren, dan kijken er ook 300.000 mensen en is de boot aan: boeiend, hilarisch, liefdevol, vies, onacceptabel. Daar moet de inclusieve kerk dan een voorbeeldrol spelen in het debat. De kerk moet gesprekken erover modereren, daar en dan en niet op zondag in de dienst. Dat is preken voor eigen parochie. En de kunst is om in dat debat vragen te blijven stellen: waar ben je bang voor? Bij die boeiende en ja, zeer publieke debatten moet je aansluiten, daar zoek je die verbinding op. En dus juist ook op social media. Het is toch veel interessanter om te weten dat Jezus in de islam bekend is als Isa en Abraham als Ibrahim: hé, wat is er nog meer dat ons verbindt?’           

De samenleving heeft over het algemeen geen idee meer van wat geloven inhoudt. Hoe kun je, als kerk, dan nog een rol spelen?

‘De grote verhalen spreken veel mensen aan. Half Nederland kijkt naar de Passion. En waarom? Omdat er BN-ers meedoen, maar ook omdat ze benieuwd zijn hoe het verhaal gebracht wordt. Mijn islamitische schoonfamilie kijkt er ook naar: je vindt elkaar in het stuk. Omdat het gaat over de gelijkenissen die ons kunnen verbinden. Zorg tegelijkertijd dat je echt met elkaar in gesprek bent. Met de kids hier proberen we altijd door te vragen. En soms concluderen ze dan opeens: hé, niet alles is waar te nemen’.

De kerk doet al heel veel van de dingen die je benoemt: mensen welkom heten, hoe of wie ze ook zijn, praktisch of met geld helpen, soms ook op de plekken waar het het meest nodig is…

‘Ja, maar met diensten op momenten die ze niks zeggen in een taal die ze niet verstaan in een vorm die ze niet aanspreekt, met muziek die ze niet willen horen. En de mensen in de kerk zijn lui geworden. Uurtje zitten op zondag, collectetje, overmaken, fotootje van het resultaat op de website, klaar. Dat was altijd het monopolie van de kerk. Maar dat is verschoven naar de grote fondsen: Bill Gates foundation, NGO’s. Daar vertel je geen verhaal meer mee.             

Ik vraag Rodney naar zijn droom. ‘Dit, HB, dit is mijn droom. En tegelijkertijd: dit is nooit klaar. Maar dit is wel mijn legacy, wat ik nalaat’. En hij legt uit wat hij leerde van zijn islamitische vrouw: ‘als je overlijdt, wordt je hart afgewogen tegen een veertje. Als je hart licht genoeg is, dan mag je de hemel in’. En dan bulderend: ‘tja, dan moet ik dus nog 30 jaar doorwerken om een beetje in de buurt te komen’. En rustiger praat hij verder: ‘Dat snap ik dus veel beter, dan de regels van het katholieke geloof van biechten, vergeven en dan opnieuw de fout ingaan, weer biechten en weer vergeven en weer… Ik heb op een gegeven moment de keuze gemaakt en daar bouw ik elke dag aan verder’.        

‘Ik zie het zo: de jeugd, die heeft de toekomst, die moeten we dus betekenisvol proberen te vormen. De meeste jongeren hebben hun hart echt wel op de goede plek zitten, ook al hebben we ze generaties-lang opgevoed met: geef je kind alles wat het hebben wil. De basis zit bij die kids echt wel goed, maar we moeten ze wel leren nadenken. We moeten aan ze overdragen: wat heb jij er zelf aan gedaan? We zijn allemaal bang, onwetend, we schamen ons. Het is zo makkelijk om niet na te denken over de vraag waar onze rijkdom vandaan komt en of we al die spullen eerlijk verdiend hebben. Niemand wil weten welke kleine ondervoede kinderlijfjes in de kobaltmijnen werken om erts boven te halen voor onze smartphones. En ik zeg niet dat je die telefoons niet gebruiken mag, maar weet wel welke keuze je maakt!’

‘En op alle plaatsen, plekken en momenten dat we angstig of onwetend zijn, of ons schamen, daar kan de kerk een rol spelen, maar dan wel op een manier die jongeren kunnen horen: met stories, kort en krachtig, betekenisvol, via social media middenin het publieke debat.   

Geertrui Meinema – Linders

Wat krijg je als een agent en een ouwe boef besluiten dat re-integratie in de samenleving beter, duurzamer en vooral leuker kan? Dan krijg je Heilige Boontjes en wel het soort waarvan je straffe bakkies troost kan zetten. Marco is agent en pedagoog, Rodney is re-integratiedeskundige en sociaal en maatschappelijk vormer. Als geen ander weten ze hoe moeilijk het is een leven weer op de rails te krijgen. Zij doen dit met koffie in een oud politiebureau waar je ook nog eens heerlijk kan ontbijten, lunchen en dineren. Je kan er zelfs een biertje of een wijntje bij bestellen. Bij Heilige Boontjes re-integreren jongeren op een duurzame manier. Hier krijgen ze de kans om hun kwetsbaarheid om te zetten in kracht, en hun leven weer inhoud en zin te geven. Marco en Rodney startten Heilige Boontjes in 2015 en hielpen in de afgelopen jaren meer dan 200 kwetsbare jongeren om hun leven weer zin en inhoud te geven.