Jongeren vrijheid leren

Hoe kunnen we jongeren laten ervaren wat vrijheid is, wat ruimte is? Hoe kunnen we hen stimuleren om zelf uit te vinden wat vrijheid voor hen is, wat leven in vrijheid is?  Dik Mook deed het zijn hele leven als jongerenwerker in Vrijburg Amsterdam.

De vrijzinnigheid pretendeert dat zij vrijheid, ruimte, vrijheid van denken opent. Maar hoe voed je kinderen en jongeren vanuit dat geloof op tot die vrijheid? Hierbij gaat het niet om de vrijheid van, maar vrijheid tot. Niet vrij vàn, zoals huiswerk, maar vrijheid tòt, tot creativiteit bijvoorbeeld. Iedereen roept om vrijheid. Weg met de muren… maar waar leidt die vrijheid van een muurloze wereld toe? Dat we los gaan in bandeloos leven, ons eigen vrij zijn, wat het dan ook is, willen uitleven om uiteindelijk leeg achter te blijven in een eenzame wereld?

Waagstuk

We moeten beginnen met een waagstuk: het rigoureus afschaffen van regels en het geven van volledig vertrouwen, radicaal en compromisloos. Zo’n benadering veroorzaakt verwarring bij mensen. Jongeren hebben dan ook direct argwaan als je ze zegt dat hier in deze ruimte geen regels zijn; Mogen we dan ook altijd de kerk (jongerenruimte) in? Ja, hier heb je de sleutel. En: Mag je dan ook roken en blowen? Ja, maar laten we er eerst met iedereen die hier nu een sleutel krijgt eens over spreken. Mag dan alles? Ja, maar dan moeten we ook bereid zijn over alles met elkaar te spreken om te kijken of anderen last hebben van jouw handelen in vrijheid.

Echte vrijheid maakt dat er een gesprek ontstaat, maakt dat je wel moet nadenken over de gevolgen van die vrijheid. En zo ontvouwt zich een fascinerend leerproces over wat vrijheid is. Zo ontdekt iedere deelnemer aan het experiment dat vrijheid bestaat bij de gratie van vertrouwen en leidt tot een gemeenschap waarin iedereen verantwoordelijkheid voor elkaar wil dragen.

Ontdekkingsreiziger

De volgende fase van het proces van vrijheid is, dat iedereen een soort ontdekkingsreiziger wordt. De ontdekkingstocht van het loskomen van onze vaste patronen, los van regels komen en vrij leren denken. En als je vrij kan denken dan branden vanzelf de meest wezenlijke gesprekken los over bijvoorbeeld waarom er toch oorlog is, hoewel niemand dat wil. In die ontdekkingstocht is verwondering een belangrijk element. Door niet alles maar voor zoete koek aan te nemen, maar je te laten verwonderen over zo vele fenomenen in je leven, maakt je dat vrij ten opzichte van de vele waarheden die je krijgt voorgeschoteld. Verwondering is altijd echt. Verwondering en vertrouwen horen bij elkaar, samen vormen ze vrijheid om nieuw te kunnen denken.

Verkeer zonder regels

Er is een mooie parallel van jeugdwerk zonder regels en verkeer zonder regels. De verkeersdeskundige Hans Monderman (Shared Space) ontdekte in de jaren ‘90 van de vorige eeuw dat verkeer zonder regels veiliger is. Er zijn minder verkeersongevallen en bij ongevallen is er minder letsel. De conclusie is, dat doordat er geen regel is, verkeersdeelnemers beter opletten en, vooral, beter op de mens achter het autostuur en fietsstuur gaan letten. De verkeersregel stimuleerde de anonimiteit in het verkeer, er werd gedacht in auto’s en fietsen en niet in de mens er in of er op. De verkeersregel-loze situatie dwingt de weggebruiker op zijn medeweggebruiker te letten. Wat doet hij, kijkt ze wel, enz.

Op meerdere plekken in Friesland is er mee geëxperimenteerd en ook in Amsterdam, achter het station bij de ponten is zo’n situatie gecreëerd. Het wegprofiel is geheel eenvormig gemaakt; geen stoep, belijning, geen fietspad of wat voor aanwijzing dan ook. Je moet als weggebruiker als het ware overleggen met elkaar om er uit te komen. De verandering maakt alert, creëert bewustzijn dat er iets anders gaande is dan normaal. En het werkt; er zijn veel minder ongevallen en het verkeer stroomt naar alle kanten beter door.

Maatschappijvisie

Het dringt tot mij door dat verkeer zonder regels een maatschappijvisie is… net zoals jeugdwerk zonder regels. Vrijheid zonder regels is een wereld van rechtvaardigheid en gelijke rechten. Ga maar eens een paar uur kijken op zo’n verkeersknooppunt zonder regels. Zelfs de grootste agressieveling let op. En ik heb het veertig jaar als professioneel jongerenwerker uitgetest: geen regels, radicale vrijheid en vertrouwen en ik ben zelden teleurgesteld. Vertrouwen geven is vertrouwen krijgen, vrijheid geven is verantwoordelijke mensen krijgen.

In het verkeer zonder regels en het jeugdwerk zonder regels komen mensvisie, geloof, gemeenschap zijn en maatschappijvisie bij elkaar. Je zou het kunnen noemen …waar de Geest van de Heer is, daar is vrijheid (2 Korinthe 3: 17). Je weet dan natuurlijk niet waar je uitkomt, het is ook een avontuur voor de leiding, en vooral een oefening in het komende koninkrijk van God. Weg met de vaste patronen, met regeltjes, we gaan weer leren denken. Wat een ruimte kunnen we onszelf geven als we het er op zouden wagen. Laten we ons verwonderen, los van regels komen. Dan ziet de wereld er heel snel anders uit; voor onszelf en voor iedereen om ons heen.

Dik Mook
Voormalig jongerenwerker in Vrijburg Amsterdam