Euthanasie en levensbeschouwing – godsbeeld en mensbeeld

Stel je voor: je piekert over de manier waarop je op één pagina een verlossend bericht over euthanasie kunt formuleren. En je leest op internet dat nog altijd de meeste kerken en christelijke politieke partijen njet zeggen tegen elke vorm van zelfdoding. Stel je voor dat je bezig bent religie als gestolde menselijke verbeelding in stelling te brengen – wat je via Spinoza op de gedachte brengt dat het allemaal draait om mens- en godsbeelden …

en zie, precies dán komt het bericht binnen dat Dries van Agt en zijn vrouw Eugenie dit aardse bestaan door euthanasie hebben verlaten.

Ineens blijkt de praktijk toch anders te werken dan de theorie. Van Agt, dat was toch die verstokte Nijmeegse katholiek voor wie maar één adagium gold: niet doden zonder noodzaak, of het nu het nauwelijks begonnen leven of het eindeloos uitgestelde einde betrof? Een adagium dat gebaseerd was op de kerkelijke leer van de menselijke afhankelijkheid. En wel van Gods scheppende verkiezing, zijn wilsbesluit over leven en dood als absoluut principe. Niks laïcité, niks scheiding van kerk en staat, van religie en politiek.

Tegen die achtergrond zijn vele bestuurders-als-representanten-Gods te plaatsen. Niet slechts de Van Agt uit de jaren ’70, maar orthodoxen uit de meest uiteenlopende windrichtingen, van de Russisch – Orthodoxen tot de Trump –  aanhangers onder de streng-evangelicalen in de VS.

Ecce homo

Goddank zijn we mondig geworden. Zelfs bij Van Agt zie je hoe een ander mensbeeld voor het traditionele godsbeeld kan schuiven. In de huidige euthanasiediscussie duikt het oeroude beeld ecce homo op: zie de mens, de lijdende mens aan het eind van zijn krachten. De dood wordt een verlossing. Voor wie het leven opvat als een natuurlijk proces – dat vanaf het begin in het teken van het einde staat – kan de dood een welkome gast zijn. Euthanasie dus, maar niet zonder bewustzijn van de grote verandering in gods- en mensbeelden. Uitgerekend een taak voor Remonstranten, geheel in lijn met de rol die Arminius al eeuwen geleden speelde.

Een sneue constatering voor hen die zweren bij oude geloofsformuleringen die rust en troost bieden. Wie de dood ervaart als een bij uitstek onwelkome gast vindt zekerheid bij een God die alle touwtjes in handen houdt, die de absolute heerschappij voert over begin én einde van het mensenleven. Hands off, geloof nou maar dat de dood is overwonnen en alles in Gods handen ligt. Een troost voor onderdanigen, maar…een absurditeit voor wie de autonome vrijheid heeft geproefd. Het kan zijn dat alles wat mensen niet kunnen vatten en waarin ze geen verandering kunnen aanbrengen, op het conto van de Hogere Macht werd geschreven, maar kun je op grond daarvan nu nog overgave aan de wil van God claimen? Verre van dat.

Hans Dirk van Hoogstraten
Hans Dirk van Hoogstraten was vrijzinnig predikant in Middelharnis en Utrecht, agogisch medewerker op Oud Poelgeest en universitair hoofddocent ethiek aan de Radboud Universiteit. Vriend van DoRe Nijmegen.