Kerken als vredesstichters

In deze AdRem leest u veel meningen en beschouwingen over de vraag of kerken zich wel of niet over maatschappelijke (en dus politieke!) onderwerpen moeten uitspreken. Charlotte Hille beschrijft in dit artikel nu juist een situatie waar kerken daadwerkelijk als vredestichters hebben opgetreden.  

Gevoelens van onveiligheid en werkelijke onveiligheid leiden steeds vaker tot stevige stellingname. Als mensen niet langer met elkaar in gesprek gaan, maar in hun eigen bubbel het eigen gelijk horen, leidt dit tot verdere vervreemding. De argumenten van de ander worden niet meer gehoord en mensen hebben geen open houding meer om een situatie ook eens van de andere kant te bekijken.

In een gewapend conflict is het nog moeilijker om met elkaar in contact te blijven, de ander niet als de ultieme vijand te zien. Grenzen zijn gesloten, er vallen doden en gewonden. In vredesonderhandelingen die dan volgen, zijn het de ministers en generaals, gesecondeerd door ambtenaren, die proberen tot een oplossing te komen. Gelukkig wordt in toenemende mate ook begrepen dat non-gouvernementele organisaties een bijdrage kunnen leveren aan het voorbereiden van vrede en het verzoenen van groepen, in aanvulling op en ter ondersteuning van de formele onderhandelingen.

Maar kun je ook religie inzetten om vrede dichterbij te brengen? Die vraag werd mij gesteld, gevolgd door de vraag of ik de mediators van de VN, OVSE en Raad van Europa, samen met de onderhandelaars van de partijen en de leiders van de religies, advies wilde geven in het conflict rond de status van Nagorno Karabach.

Net zoals vele oorlogen gevoerd worden in naam van een religie en tot verwijdering leiden, zo kan inzet van religie ook tot bezinning en vrede leiden.

Voorbeeld Nagorno Karabach

Nagorno Karabach was destijds een door Armenen bewoonde enclave in Azerbeidzjaan, die zich eenzijdig had afgescheiden. Formele onderhandelingen liepen decennialang vast. Wat kon religie hier brengen, in een regio waar de Azeri sjiitisch zijn en de Armenen Armeens orthodox? Het eerste deel van het antwoord lag in het feit dat dit conflict niet over religie ging, maar over etniciteit. Het tweede deel van het antwoord volgt hieronder.

Als religieuze groepen tegenover elkaar lijken te komen is de vraag, waarom zouden we conflict willen? Wat stoort ons, is het werkelijk die andere religie? Wat willen we anders, willen we echt conflict? Als er conflict is, waarom willen we dat conflict dan in stand houden? Wat bindt ons, de wens tot conflict, of de wens tot vrede? Als we ons concentreren op wat ons bindt, wat kunnen we dan bereiken, en hoe? Lukt het ons te denken in mogelijkheden en niet in beperkingen? Niet meer van de kansel oorlog preken, maar gelovigen vragen in de stilte voor zichzelf te benoemen hoe graag ze vrede willen? Erkennen dat die ander ook vrede wil en ook een mens is met verdriet over conflict en verlies?

Vraag de gelovigen in hun hart te kijken en voor zichzelf te benoemen wat maakt dat ze de ander blijven haten, vraag de gelovigen wat ze nodig hebben om innerlijke vrede te krijgen. Vraag de geestelijken om binnen hun godshuis een veilige plek te creëren. Moedig initiatieven van religieuze groepen binnen je godshuis aan wanneer zij laagdrempelig met de andere partij het contact willen herstellen. Tenslotte, zouden partijen ruimte zien om de gebedshuizen en begraafplaatsen van de ander, waar zij troepen hadden gelegerd, te behouden, en wellicht zelfs te onderhouden? Dit zou een vertrouwenwekkend signaal zijn naar de ander om hetzelfde te doen.

Het heeft gewerkt, even. De Armeense leider van de Orthodox Armeense kerk kon zich hierin vinden, net als de vertegenwoordiger van de moslims in de Kaukasus. Het was aan hen om de boodschap aan de geestelijken onder hun verantwoordelijkheid door te geven, en zo weer verder naar de gelovigen. Er zou worden nagedacht over grensoverschrijdende ontmoetingen tussen groepen gelovigen, om elkaar weer te ontmoeten, en zo het vijandbeeld te nuanceren. Dat was bijzonder, want de grens zat op dat moment al meer dan 20 jaar dicht.

Opbouwen kost meer tijd dan afbreken, en uiteindelijk sloegen in september 2023, meer dan 10 jaar nadat dit zich afspeelde, vrijwel alle Armeense bewoners van Nagorno Karabach op de vlucht toen het Azerbeidjaanse leger de enclave innam. Na 23 jaar de facto onafhankelijke te zijn geweest, nam Azerbaijan het gebied gewapenderhand in en hief de status van Armeense enclave, die het gebied al meer dan een eeuw had, op.

Hoewel Nagorno Karabach op dit moment geen Armeense enclave meer is, ben ik van mening dat de goede wil van de religieuze leiders een voorbeeld is dat hopelijk navolging vindt. Religie kan worden ingezet om vrede te bewerkstelligen. Zelfs als we ons realiseren dat niet iedere vrede eeuwig is.

Charlotte Hille,
redactie Adrem, universitair docent aan de UvA en mediator, gespecialiseerd in vredesonderhandelingen

Ook de Quakers en de Doopsgezinden staan bekend om hun goede werk in conflictgebieden. Ze helpen op lokaal niveau en informeel partijen vreedzaam met elkaar in contact te brengen. Zo worden de zaadjes van vrede geplant. Dit proces, dat tussen mensen begint, is uiterst waardevol. Dat dit proces ook vanaf statelijk niveau, en vanuit de leiders van geloofsgenootschappen kan werken, versterkt de rol van religie in het bevorderen van vrede.