Zoveel vormen van stilte

Mirjam van der Hout uit gemeente Leeuwarden organiseerde enkele avonden over stilte. Zij beschrijft de inhoud van de boeken die daar aan de orde zijn gekomen. Inspiratiebron bij het zoeken naar stilte.

Het aarzelend, doffe geluid
Van de vrucht die losscheurt van de boom
onder het onverstoorbare gezang
Van de diepe stilte in het bos….
Gedicht van de Rus Osip Mandelstam (1891-19318)

De Remonstrantse Gemeente te Leeuwarden is klein en actief en dat betekent o.m. dat de leden zelf diverse taken op zich nemen. Zo werd ik gevraagd om een tweetal avonden te verzorgen over het onderwerp ‘Stilte’. We deden dat met gedichten, teksten en geleide fantasie (in stilte). Tijdens deze avonden werden wij geïnspireerd door ‘De innerlijke ruimte’ van Maria de Groot, ‘Onbevangen’ van Johan Goud en ‘Stilte als antwoord’ van Sara Maitland. Ik vertel u graag in het kort over deze boeken die ons inspireerden.

Stilte leren kennen
Sarah Maitland schrijfster van het boek ‘Stilte als antwoord’ gaat na een druk lawaaierig leven op zoek naar stilte. Ze wil de stilte leren begrijpen en doorleven wat de verschillende stiltes haar zullen brengen aan inzichten en belevingen. Sarah trekt er op uit en zo ontmoet ze allerlei soorten mensen, in verschillende culturen, die in stilte leven, die de stilte bewust opzoeken, maar ook mensen die de stilte opgedrongen krijgen. Denk daarbij aan gevangenen in isoleercellen. De stilte leren kennen in haar vele facetten op mooie positieve manieren, maar ook op angstige en bedreigende wijze. Sarah Maitland ontdekte op haar zoektocht ‘aan den lijve’, wat stilte kan doen. Deze waarnemingen blijken zich bij veel mensen in dergelijke situaties ook voor te doen. Hierbij gaat het om

• De zintuigen, horen, proeven, voelen en zien, worden scherper, intenser en heftiger. Emoties blijken ook spontaner en intenser op te treden, zoals lachen en huilen.
• Bepaalde ‘vanzelfsprekende gewoontes’ worden onbewust losgelaten, sociale conventies vervliegen en maken dat we wat asociaal worden. In vooral contemplatieve kloosterordes worden daarom strenge regels ingesteld t.a.v. persoonlijke hygiëne, voeding en gedrag.
• Bij verblijf in een langdurige stilte werden stemmen bij Sarah hoorbaar. Een ervaring die ook door andere mensen in soortgelijke situaties ervaren wordt en (nog) niet te verklaren is.
• Alleen en in stilte ‘overvallen’ worden door een intens gevoel van dankbaarheid en verbondenheid met de schepping wordt uitgebreid door Sarah beschreven en vinden we terug in vele en zeer oude geschriften. Sarah duidt dat niet als een religieuze ervaring. Ze geniet ervan en is zich bewust dat stilte en alleen zijn, ook beklemming en dreiging kan oproepen. Iets ervaren, dat onuitsprekelijk is, dat onze persoonlijke identiteit in het niet(s) doet opgaan.

Innerlijke ruimte
We maakten vervolgens de overstap naar Maria de Groot, die ook in het autobiografisch werk ‘De innerlijke ruimte’ haar eigen spirituele weg toont. Zij baseert zich op de bijbelse traditie van bezinning, stilte, inkeer en gebed. Maria gebruikt de metafoor van een klooster, dat op een schiereiland ligt. Beeldend zet zij water, kade, stegen en obstakels in, die op haar weg komen voor zij het innerlijk klooster kan betreden. Stilte betekent ook hier vreugde ervaren en zeker ook confrontaties aangaan. Door de wijze waarop Maria schrijft, ontstaat er als het ware een reflecterend en verdiepend voelen, wat bijdraagt aan het vergroten van het inzicht in het eigen functioneren. En daar kun je stil van worden, zo bemerkten we tijdens onze twee avonden.

Geloven en spiritualiteit
Het denken van Johan Goud zette ons aan tot het gesprek over geloven en spiritualiteit. Johan gaat ervan uit dat God de mens naar eigen gelijkenis heeft geschapen en dat we vanuit die kracht en potentie aan onze eigen ontwikkeling kunnen werken. ‘Het scheppen van kunst en het beleven ervan, zoals in schilder- en beeldhouwkunst, literatuur, poëzie, mystiek en het merkwaardige genre van de overdenking, zowel in onszelf in stilte, als in gesprek met de ander(en), bieden de mogelijkheden om tot groei en verdieping te komen.’ Enkele gedeeltes uit ‘Onbevangen – De wijsheid van liefde’ raakten en inspireerden ons tot een uitwisseling over ons geloofsleven.

In het bekende gedicht van Vasalis bestaan er ‘vele soorten van verdriet’. Zo zijn er ook ‘vele soorten van stilte’! Ieder gaf vanuit eigen ervaringen en zienswijze er een eigen kleur aan en dan zijn we ook direct bij een typisch remonstrants kenmerk, dat ruimte geeft om onszelf en elkaar te ontmoeten en in beweging te blijven.