Woorden voor het onnoembare

Verwondering

Hoe vind je woorden voor het onnoembare? Alle wijsheidstradities van de wereld hebben gedachten en verhalen overgeleverd over het eerste begin van leven, over het grote onbekende van de dood en de tijd van leven tussen begin en einde. Hoe vind je woorden voor het eerste begin van leven, waar geen mens bij aanwezig was? Wat was de eerste beweging waaruit leven ontstaat?

Mij vervult het leven op aarde en het hele universum met verwondering. Evenals de gedachten waarin mensen in alle eeuwen het eerste begin verwoord hebben. ‘Waar je niet over kunt spreken moet je zeker niet zwijgen’, zei ooit de Chinese wijze Lao Zi (ongeveer zesde eeuw voor de jaartelling). Zijn gedachte was dat het zinvol is voor je levenshouding dat je besef hebt van de grenzen van het kennen. De vraag naar de oorsprong houdt je open voor het onbekende dat voor je ligt. Een latere filosoof uit China Zhang Zai (1020-1077) zei: ‘de hemel is mijn vader en de aarde is mijn moeder’. Uit de beweging tussen de twee tegengestelden komt alle leven voort. En omdat we uit dezelfde beweging zijn ontstaan zijn alle mensen verwanten en moeten we respectvol met elkaar omgaan.

Levensadem

De vertellers van de bijbelse scheppingsverhalen hebben het ook over eenzelfde oorsprong van alle mensen. Het is een ander beeld over het ontstaan van leven: ’de Ene boetseerde uit aarde de mens en blies levensadem in de neus’. Met de levensadem zijn we verbonden met het mysterie van het eerste begin en met alle levende wezens. Met iedere inademing ademen we leven in, met iedere uitademing geven we iets terug aan de wereld. De menselijke levensgeest is zo verbonden met de eerste levensgeest.

Een gedachte die daaraan verwant is vind je bij de hindoes. Iedere mens heeft een ziel, atman, die verbonden is met de wereldziel, brahman. Zo is iedere mens, ieder levend wezen verbonden met een groter omvattend geheel, van het meest nietige wormpje tot het hoogste wezen dat geleefd heeft. Hoe mensen in alle tijden en op alle plaatsen gedachten en verhalen hebben bedacht voor de grenzen van onze waarneming en ervaring inspireert me mateloos. Ieder verhaal zet in mij een snaar in trilling alsof het eeuwige oneindige in mij meetrilt.

Ontroering

Zoals de levensadem voor mij verbonden is met het mysterie, zo is ontroering dat ook. In een gebed dat wel het Aramese Onze Vader wordt genoemd kom ik die verbondenheid tegen: ‘Bron van zijn die ik ontmoet in mijn ontroering over wat is.’

Wat ontroert mij? Het zingen van een merel in het topje van een boom, een aria van Bach, een narcis in de tuin of een vriendelijk lach van zomaar iemand op straat. Maar ook de erbarmelijke pijn in deze kwetsbare wereld beweegt mijn innerlijk.

In de talen van de bijbel is een bewogen innerlijk een beeld van goddelijke barmhartigheid. Een beeld dat toegankelijk wordt in verhalen. ‘Hij was ten diepste met hem begaan’, lezen we in de parabel van de barmhartige Samaritaan in het evangelie naar Lukas. Alles zette deze mens opzij om een beroofde man in de bergen te helpen, om zijn wonden te verzorgen, om hem op een veilige plek te brengen, hij gaf geld voor een goede verzorging. Hij kon niet anders omdat hij innerlijk geraakt was door de kwetsbaarheid van de man. Eenzelfde bewogenheid hoor je bij mensen met een ziek kind of een zieke dierbare. Ik ken verhalen van mensen die hoorden dat hun dierbare ziek was en vanaf dat moment besloten alles opzij te zetten om voor de ander te zorgen.

Compassie

De boeddhisten kennen als beeld van compassie: Avalokiteshvara, een heilige met duizend armen, met in iedere hand een oog en elf hoofden, die iedere richting uitzien. Duizend armen van ontferming, overal ogen, omdat geen leed in de wereld ongezien mag zijn. Grenzeloze barmhartigheid voor alle levende wezens. Ook al ziet ons oog het leed van één mens op deze wereld en geven wij er gehoor aan om één mens te redden, dan voegen we met onze mogelijkheden iets toe aan een betere wereld.

Mensen die vanuit hun bewogenheid met anderen leven en daarbij hun kring van compassie wijder en wijder maken scherpen mijn levenshouding. Nelson Mandela is zo iemand die in zijn leven haat geen voedingsbodem wilde geven. Tijdens zijn gevangenschap op Robbeneiland onderhield hij goede banden met zijn blanke bewakers en na zijn gevangenschap van 22 jaar weigerde hij haat te koesteren tegen de witte Zuid-Afrikanen, omdat hij liever zijn energie gaf aan de groei van medemenselijkheid in zijn land. Ontroering, bewogenheid en compassie zijn belangrijke waarden in mijn leven, die ik wil ontwikkelen, omdat ze mijn hart openen naar de wereld om mij heen.

€ 12.99

In mij stroomt een rivier 

Op 5 oktober wordt in Leiden gevierd dat daar honderd jaar geleden het Convent van Predikanten werd opgericht. Bij gelegenheid van dat jubileum verschijnt op 5 oktober 2017 het boek ‘In mij stroomt een rivier’  onder redactie van Koen Holtzapffel en Pieter Korbee.

bestel voor € 12.99

Wijsheid

De wijsheidstradities hebben woorden gevonden voor begin en einde van alle leven. Ze hebben ook woorden gevonden voor een ultieme werkelijkheid. Het Aramese gebed spreekt van een bron van zijn. In het oude Israël werd aan het goddelijke de naam: ‘ik zal er zijn’ gegeven. Het is één van de honderd namen voor God. Een naam die geen object is en geen subject, maar een werkwoord waar beweging in zit. Die beweging vind je al in de veelzijdigheid van de interpretatie.

In het Hebreeuws kun je kiezen voor de tegenwoordige tijd en de toekomende tijd. Dat zie je terug in de vele mogelijkheden voor een vertaling in het Nederlands. Tamarah Benima geeft in haar boek Joodser dan dit krijgt u het niet vele interpretaties van deze naam. Ik ben die ik ben, ik zal er zijn, ik ben zoals ik ben, ik ben die is, enzovoort. In deze naam is veel ruimte voor invulling, juist door de ongrijpbaarheid ervan en dat heeft betekenis. Elk gesproken en geschreven woord kan immers stollen in de geest van mensen. Het is de behoefte aan houvast die bijna alle mensen hebben. Maar niemand weet hoe God is. Het niet-weten geeft een frisse geest en een open houding naar andere invalshoeken en inzichten. Dat nodigt uit tot een verdraagzame levenshouding. Ieder heeft eigen ervaringen bij het goddelijke mysterie. Iedere mens wordt door andere gebeurtenissen geraakt en in beweging gezet. En daarom getuigt het mijns inziens van ultieme wijsheid om het goddelijke een naam te geven die beweging in zich heeft.

Beweging

Een open houding is er niet vanzelf, die moet telkens opnieuw aangewakkerd worden. In een boeddhistische spreuk las ik:

in de wijsheid die straalt uit de geschriften stel ik mijn vertrouwen
in de wijsheid gespiegeld in mijn medemens stel ik mijn vertrouwen
in de wijsheid verscholen in de gebeurtenissen stel ik mijn vertrouwen

Geschriften uit oude tijden, verhalen van mensen, gebeurtenissen in mijn eigen leven en dat van anderen, al deze wijsheden scherpen mijn geest. Zo blijf ik in beweging en zo blijf ik een bewogen mens.

Dit artikel is de bijdrage van predikant Fride Bonda aan het boek ‘In mij stroomt een rivier’ dat op 5 oktober 2017 verschijnt bij gelegenheid van het honderdjarig jubileum van het Convent van predikanten.