Cirkelen rond het Geheim

Claartje Kruijff opent haar boek Leegte achter de dingen, haar zoektocht naar een betekenisvol leven, met het laatste gedeelte uit een gedicht van de Brits-Amerikaan W.H. Auden. Daar spreekt hij over de rol van de dichter. Het is een in memoriam dat hij schreef in 1939 na het overlijden van een collega, de Ier W. B. Yeats. ‘Follow, poet, follow right / to the bottom of the night’, roept hij hem toe, of misschien wel élke dichter. In vertaling:

Ga nu, dichter, ga op jacht
Naar de bodem van de nacht,
Laat je stem ons blijvend wijzen
Op de noodzaak om te prijzen.

Verzen kweken, verzen snoeien,
Laat in vloek een wijngaard groeien,
Zing van falen, doem en dood
In vervoering van uw nood.

Geef de heilfontein een start,
In woestijnen van het hart;
Aan zijn dagen vastgeklonken,
Leer de vrije mens te danken.

Poëzie doet er niet toe

Hier ligt een positieve opdracht. De dichter mag, ja moet soms afdalen tot in de diepste duisternis van het bestaan. Hij of zij mag het falen, de doem en de dood bezingen, maar moet ons steeds ook leren ons te verheugen en het leven te prijzen. ‘Still persuade us to rejoice / teach the free man to praise’. Deze opdracht staat haaks op wat Auden een aantal regels eerder naar voren brengt. Het gedicht is namelijk veel langer dan de regels uit het derde deel die Claartje Kruijff in haar boek – en wij hier – citeerden. Befaamd uit dit gedicht is een regel uit het tweede deel: ‘For poetry makes nothing happen’, ofwel, poëzie doet er niet toe, het heeft geen effect, er verandert niks door. Ofwel: dichter, heb maar geen pretentie. Je vraagt je als lezer af hoe een schrijver die wil dat de dichter mensen leert om te prijzen en zich te verheugen, daarna kan zeggen dat poëzie niets teweeg brengt? Dat moet met name een gelovig mens wel raken.

Proefnummer AdRem, remonstrants magazine

Vraag nu een proefnummer aan van AdRem, het remonstrantse magazine!

Bijbelse troost

Zijn het juist niet de uitgesproken poëtische teksten uit de bijbel die ons troosten, bemoedigen en blij maken, die dus ‘werken’? Denk aan de psalmen, het Hooglied, aan 1 Corinthe 13 (‘het hooglied op de liefde’). Ook een predikant die de bijbel gaat uitleggen, zal toch geloven dat de poëzie in de bijbel iets laten gebeuren in een mens, als deze ervoor open staat. Bestaan de meeste teksten van de bijbel niet voornamelijk uit poëzie? Is het scheppingsverhaal van Genesis iets anders dan dat? Of bijvoorbeeld het opstandingsverhaal of de visioenen in Openbaringen? Ook Paulus ontkomt er in zijn brieven niet aan soms een lyrische toon aan te slaan.

Woorden stamelen, metaforen gebruiken

Goed, in de kerkgeschiedenis hebben theologen het veelal voorgesteld alsof bijbelteksten verslagen waren van historische gebeurtenissen en alsof die uiteenlopende geschriften een samenhangende leer bevatten, maar inmiddels weten we hopelijk beter. Het gaat om geloofsuitingen, getuigenissen, verbeeldende taal, poëzie. Ooit was poëzie vooral religie en religie poëzie. Waarom? Omdat het gaat over het onnoembare, het niet zichtbare, over dat wat ons overstijgt, over het absolute, dat wat groter is dan wij ons kunnen voorstellen en waarvoor we meestal geen concrete, rationele taal tot onze beschikking hebben. Wij gebruiken het woord God, alsof het om een persoon gaat, maar voelen ons tegelijkertijd ongemakkelijk, omdat ‘God’ geen ‘persoon’ is. Het is wel een werkelijkheid, die persoonsachtige trekken heeft, omdat wij ons ertoe kunnen verhouden als tot een mens waar wij intiem mee zijn. Daar kan je woorden bij stamelen, je kan associaties hebben, daar kan je metaforen voor gebruiken waarmee dat onzegbare voor je gevoel te vergelijken is. In onze religieuze taal cirkelen we rond een Geheim. En zo kom je uit bij poëzie. Alleen die is op een meer adequate manier in staat woorden te geven aan ons diepste verlangen, onze hoop, ons diepste vertrouwen.

Peter Korver
Remonstrants predikant in de Kapel in Hilversum, redactie AdRem