Vrolijk leven in de vrijheid van van God

De Oud-Katholieke Kerk heeft een nieuwe aartsbisschop van Utrecht gekozen. Bernd Wallet werd aangewezen door een afvaardiging van priesters en synodeleden van het bisdom. Wat heeft deze bisschop van het eigenwijze zusje van de Roomse Kerk te vertellen? Waar komt zijn inspiratie vandaan? Tjaard Barnard en André Meiresonne voerden een gesprek per Skype met een vrolijke bisschop in een paarse hoodie met boord die vol enthousiasme vertelt.

‘Op zondagen dat mijn vader vrij was mocht ik vaak kiezen waar we naartoe gingen. De viering in de Oud-Katholieke Kerk raakte me het meeste. Toen ik ging studeren begon ik de veertigdagentijd intensiever te beleven en vond het vreemd dat er in de Hervormde Kerk geen Aswoensdag was. Daarom ging ik in 1991 naar de Gertrudiskathedraal. Ik vond het prachtig en het raakte me diep. Ik merkte dat traditie hier niet een overgeleverd woord was, maar iets wat hier en nu in actie is.’

Traditie leeft
‘Ik ervaar in de oudkatholieke vieringen veel ruimte om me heen: de symbolen en de stilte spreken me aan, de dialoog tussen voorganger, koor, gemeente, het is een dynamiek die werkt voor mij. Met het brede christelijke verhaal had ik altijd veel, met het protestantisme an sich minder. Ik snap het wel als reactie op wat er ontbrak in de kerk van de zestiende eeuw, maar de bedding ervan was me een te smalle keuze uit de rijke traditie van de kerk der eeuwen. In de Oud-Katholieke Kerk is er ook heel veel dat niet perfect is, maar de focus op de gehele kerkelijke traditie blijft ijzersterk. Ik merk dat bijvoorbeeld in de chrisma-mis, de mis waarin de heilige olie gewijd wordt. Die staat nog in de traditie van de viering in de tempel, maar het leeft nog steeds, of opnieuw, als je het pastoraal invult. Telkens is de vraag: wat is het oorspronkelijke doel van het ritueel en hoe helpt het ons in de navolging van Christus.’

Bisschop
‘Waarom ze mij kozen? Dat moet je anderen natuurlijk vragen! Het was echt een roeping vanuit het midden van de collega’s en vrijwilligers, synodeleden van de kerk. Ze wisten hoe ik functioneer, ik ga lang genoeg mee. Ik heb geen verkiezingsspeech of proefpreek hoeven houden en hoef nu dan ook Goddank geen show op te voeren. Ze weten waar ik voor sta. Met liefde en trouw aan de kerk zal ik gewoon verder gaan. Ik heb me altijd al superverantwoordelijk geweten voor het welzijn van de kerk. Daarnaast hebben sommigen gezegd dat ik open sta voor de vragen van nu en graag met anderen samen visie ontwikkel. Dat probeer ik ook, het is niet eenvoudig. Als bisschop wil ik graag Bernd blijven. Gelukkig staan er mensen om me heen die me bij de les houden, bijvoorbeeld de deken van ons kapittel.’

Proefnummer AdRem, remonstrants magazine

Vraag nu een proefnummer aan van AdRem, het remonstrantse magazine!

Geestkracht
‘De Oud-Katholieke Kerk staat voor mainstream christelijk geloof. Bijbels en liturgisch, in alle rijkdom die de traditie ons aanreikt, en altijd met Christus centraal. De geloofsbeslissingen en kerkelijke inrichting van de vroege kerk zijn onze bedding, en sociaal, persoonlijk, maatschappelijk zijn we open naar de cultuur. We moeten ons dus steeds herijken. Maar ja, al die woorden zijn ook maar woorden. Het moet echt zijn. Wij moeten er niet in geloven, we moeten zulke woorden vullen met geestkracht. Als onze geest aansluit op Gods Geest, dan zijn we waarachtig en oprecht. Dagelijks bevraag ik mij zelf erop of ik het waar maak. Of ik niet heb nagelaten, wat ik eigenlijk zou moeten doen.’

Mooier dan we dachten
‘Wie op zoek is, vindt misschien bij anderen iets waarvan die anderen niet wisten dat ze dat konden bieden. Je kiest ergens voor omdat het je aanspreekt, maar als je mee gaat doen verandert het geleidelijk aan ook. Het is allemaal heel gezond. Veel pastoors en vrijwilligers hebben wortels in een andere kerkgemeenschap. Het onderstreept ons oecumenische karakter. We zijn misschien wel mooier dan we zelf dachten. De nieuwelingen helpen ons dat zien.

Willibrord (de eerste bisschop van Utrecht) is een grote bron van inspiratie voor me. Hij is een echte pionier, en dat zijn we vandaag ook als kinderen van Willibrord. Het is een combinatie: doen wat de kerk altijd doet en zoeken naar nieuwe wegen om de traditie door te geven.’

Niet blijven steken
‘Als er iemand komt die bij ons wel iets goeds ervaart, maar ook heel vast zit in het verwerpen van iets uit zijn oude kerk, dan adresseren we dat. Er is alle ruimte voor het proces van verwerking. Maar als iemand toetreedt, dan is het wel de bedoeling dat diegene ziet dat die discussies bij ons anders verlopen. Dat we, bijvoorbeeld, geen gedetailleerde boodschap hebben aan wat een bepaalde rooms-katholieke bisschop nu weer gezegd zou hebben over een of ander ethisch dilemma. Maak een vrolijke keuze en leef in de vrijheid van de kinderen van God.

Er waren in februari zeventien priesters die volgens de kerkrechtelijke bepalingen verkiesbaar waren tot aartsbisschop van Utrecht. Van die zeventien waren er vijf van huis uit oudkatholiek. Bij de vrijwilligers in de kerk is de verdeling wel iets eerlijker, in de parochie waar ik de afgelopen jaren pastoor was vermoed ik dat het half om half is. En dan komt die andere helft uit allerlei mogelijke kerken, of is door de doop toegetreden. We zijn onderdeel van een internationaal verband met grote verschillen. In de Unie van Utrecht hebben we door hier vrouwen tot het apostolisch ambt toe te laten de band met de kerk in de Verenigde Staten helaas niet vast kunnen houden. De kerken in Polen, Tsjechië en Kroatië kennen ook geen vrouw in het ambt, maar kunnen er prima mee leven dat het voor ons belangrijk is het ambt wél voor vrouwen te hebben opengesteld. Het verschil kan worden opgeteld bij andere verschillen die er tussen de landskerken toch al waren. Samen met hen en met oosters-orthodoxen, maar ook met de Armeense Kerk die dichtbij ons staat, bestuderen we vragen van ethiek in de moderne samenleving. We zijn orthodox in onze geloofsbeleving en kunnen juist zo de deur openen naar het bespreekbaar maken van gelijkwaardigheid van man en vrouw, van homo en hetero. De vraag aan anderen is niet of ze het met ons eens zijn, maar of het kerkscheidend zou zijn.

Ik houd enorm van samen liturgie vieren, ik houd van de gezangen (uit mijn hervormde traditie) waar ik er veel van uit mijn hoofd ken, en van veel andere muziek. De bijbelkring die ik jarenlang heb geleid heeft me veel gegeven, zowel in de voorbereiding als in de gesprekken en het afsluitende avondgebed. Ik houd erg van mensen om me heen die enthousiast iets delen wat hen echt bezig houdt.’

Wentel de vrees opzij
‘Collega Dick Schoon (bisschop van Haarlem) en mij is wel verweten dat we heel streng richtlijnen bij het coronavirus hebben afgekondigd, alsof we vooral leven uit angst. We zijn inderdaad heel streng geweest. We hebben al onze kerken direct gesloten. We zeiden: leef zo dat je bang bent iemand te besmetten, niet om besmet te worden. Dat is ons eigen uitgangspunt ook geweest, en omdat we snel solidair waren met allen die de zorg niet wilden overbelasten, hebben we kerkdiensten en bijeenkomsten resoluut gestopt. Het heeft vieren van het feest van het leven, Pasen, in de weg gezeten, maar we hebben ook gezongen: ‘Wentel de vrees opzij, dat maakt ons waarlijk vrij’.

Ik mocht in veel van die onlinevieringen voorgaan, samen met collega Dick, een cantor en een organist. Het was een mooie zoektocht naar wat wezenlijk voor je is bij deze vieringen als een heel belangrijk element ervan net niet wegvalt, de concrete gemeenschap. In de eucharistie heb ik altijd al de ervaring dat het niet alleen deze groep mensen is die viert, de hele hemel viert mee, alle generaties ons voorgegaan, de engelen, en zovele anderen wereldwijd, met Christus als middelpunt. Er is een mystieke band en die draagt me ook als mensen meer op afstand staan.’

Kerkmuren aanpakken
‘Wat ik Remonstranten wil meegeven? Hoe meer ruimte er is voor de Geest, hoe meer ruimte er is voor mensen. Hoe meer we leven uit Gods wijsheid en kracht, hoe meer we beseffen dat we geroepen zijn elkaar op te bouwen. Dus durf de Geest te laten stromen en ervaar hoe goed het is samen mens te zijn in de ruimte van Gods genade! Of de Geest zich wat aantrekt van kerkmuren? Jazeker! We zijn samen geroepen om die hardheid van kerkmuren aan te pakken. Als wij ons afzetten tegen Rome, als jullie je afzetten tegen de Hervormde Kerk waar jullie uitkomen, dan bestaat het gevaar dat we ons wentelen in iets dat op de weg naar eenheid een struikelblok is. Zo worden we geroepen om elkaar te vinden over de gegroeide grenzen heen. Dan gaan deuren en ramen open, en openen onze harten zich.’

Tjaard Barnard en André Meiresonne

Wat is de Oud-Katholieke Kerk?

In 1723 was er een conflict tussen katholieken in Nederland en Rome. De door het kapittel nieuw verkozen bisschop van Utrecht werd niet erkend door Rome en de Nederlandse kerk ging zonder Rome verder. Deze kerk zou altijd klein blijven, al ontstond er na het eerste Vaticaanse concilie (waar de onfeilbaarheid van de paus werd vastgelegd) een internationaal verband van oudkatholieke kerken dat zich verbond in de Unie van Utrecht. Het wordt ‘oud’ staat voor de wens om zoveel mogelijk terug te keren naar de idealen en vormen van de oude (vroege) kerk.

In alle opzichten is de OKK een typisch katholieke kerk (qua organisatie, leer en vooral liturgie). Opvallend is wel dat het celibaat is afgeschaft, vrouwen tot alle ambten zijn toegelaten en er grote ruimte voor homo’s is. Hoe verschillend ook, er bestaan merkwaardige overeenkomsten tussen de Remonstrantse Broederschap en deze kerk. Zij is ongeveer even groot en is ook al lang een vluchtheuvel voor gelovigen afkomstig uit allerlei kerken die grotere vrijheid zoeken en de intimiteit van een overzichtelijke geloofsgemeenschap. ‘Ze zijn beide typisch Hollands eigenwijs!’

Wie is Bernd Wallet?

Bernd Wallet (1971), zoon van de hervormde predikant Barend Wallet, ging in zijn studententijd over naar de Oud-Katholieke Kerk. Hij studeerde theologie in Utrecht, Hull en aan het Oudkatholiek Seminarie. Hij werkte als kapelaan in de Anglicaanse Kerk in Yorkshire, daarna werd hij pastoor van de Kathedrale Kerk in Utrecht. Begin van dit jaar werd hij gekozen als de nieuwe aartsbisschop van Utrecht, de 84^ste opvolger van Willibrord (658-739), apostel van de Noordelijke Nederlanden en eerste bisschop van Utrecht. Hij is getrouwd en vader van vier kinderen.