Erkenning nodig, geen schuldbekentenis  #slavernijverleden

Karwan Fatah Black is expert op het gebied van globalisering en het Atlantisch slavernijverleden. Hij meent dat schuld niet aan de orde is in het debat over het slavernijverleden, maar wel erkenning. Slachtoffers vragen om niet te bagatelliseren wat er is gebeurd. Joost Röselaers en Kathleen Ferrier stellen hem vragen over ons slavernijverleden en de omgang daarmee.

Is er een gebeurtenis uit ons collectieve verleden en heden waar jij je schuldig over voelt?
‘Ja, zeker. De klimaatramp die zich voltrekt en de mate waarin ik zelf te weinig doe om deze ramp af te wenden. Ik voel mij in politieke zin medeplichtig.’

Is het slavernijverleden iets waarover wij ons schuldig moeten of kunnen voelen?
‘Dat is niet de vraag waar het uiteindelijk om zou moeten gaan. Niemand vraagt je om je schuldig te voelen over iets wat lang geleden gebeurd is en wat jij zelf niet gedaan hebt. Wat wel gevraagd wordt is, dat wat er gebeurd is niet te bagatelliseren. Mensen vragen om erkenning van wat er gebeurd is, niet om je schuldig te voelen. En toch is dat steeds de primaire reactie: jullie willen dat ik mij schuldig voel. Die verdedigende en afwerende houding is problematisch. Burgemeester Halsema zegt het mooi: als we het verleden niet erkennen voegen we een nieuw pijnlijk hoofdstuk toe.

Het populairste boek over de Nederlandse slavernij is van mijn collega Piet Emmer: ‘De Nederlandse slavenhandel’. In zijn nawoord staat dit punt van schuldgevoelens centraal. Daarom is het ook zo populair. Het hele boek lijkt een pleidooi om schuldgevoelens te ontzenuwen. Ik vind dat fascinerend, hoeveel moeite er gedaan wordt om te blijven herhalen dat slavernij niet bij het Westen hoort. Dat het ons wezensvreemd is. Ik heb de indruk dat daarom ook de discussie over reparations zo veel reacties oproept. Niet omdat het geld kost, maar omdat betalingen een vorm van schuldbekentenis zouden zijn.’

Proefnummer AdRem, remonstrants magazine

Vraag nu een proefnummer aan van AdRem, het remonstrantse magazine!

Zit het slavernijverleden een gedeelde toekomst in de weg?
‘Ja. En dat komt niet door een gebrek aan kennis. Er is echter een specifiek soort kennis overgedragen. De kennis dat dit niet met Nederland te maken heeft. ‘Iedereen deed het en elders was het veel erger’, is dan het argument. De kennis die is overgedragen leidt tot onbegrip voor de nazaten van de slaafgemaakten voor wie die geschiedenis nog dichtbij is.

Volgens Desmond Tutu begint het met elkaar verhalen te vertellen en naar elkaar te luisteren. Is dat genoeg gedaan, hoe zou het gestalte kunnen krijgen?
‘Er zit meerwaarde in naar ander landen te kijken, ja. Verzoening klinkt heel vredelievend, maar kan ook heel autoritair zijn. Iets wat dwingend wordt opgelegd. Wat vooral belangrijk is, is het gesprek voeren en dat op gang houden. Ik wijs er ook op dat excuses die te vroeg komen of verzoening die te vroeg komt risicovol is. Het onderzoek van I&O Research laat zien dat 55% van de ondervraagden negatief staat tegenover het aanbieden van excuses. Dat was 10 jaar geleden meer geweest. Er verandert weldegelijk iets, het erkennen van wat er gebeurd is. Daarom is onderzoek zo belangrijk. Het koningshuis zou ook een rol kunnen spelen in het erkennen van het verleden en het innemen van een standpunt. Het gaat om het vastleggen van een nieuw verhaal. In wezen gaat het om het langzaam ontkrachten van die hele lijst van dooddoeners die tot nu toe het gesprek domineren.‘

Wat betreft genoegdoening. Wij zetten vooral in op de heling, het spiritueel proces. Is dat voldoende denk je, of moet er ook betaald worden?
‘Het gaat mijns inziens dus om het op gang houden van het goede gesprek. En beducht zijn dat excuses worden gemaakt om het onderwerp af te kunnen sluiten. Als het gaat om reparations zijn er nu twee modellen. Of je gaat heel specifiek herstelbetalingen doen aan nazaten van mensen die zonder betaling gezwoegd hebben. Dat gebeurt bijvoorbeeld aan de University of Virginia,  de zogenaamde ‘Legacy Emission’ voor nazaten van mensen die door de universiteit verkocht zijn. Of er worden algemene middelen beschikbaar gemaakt, fondsen om de huidige, structurele achterstelling van nazaten van tot slaaf gemaakten, op te heffen. Het is overigens goed als nazaten dit besluit zelf vorm geven. De roep om financiële compensatie bij nazaten van tot slaaf gemaakten is vaak impopulair omdat mensen een backlash vrezen, en omdat betalingen ook een paternalistisch karakter kunnen krijgen.’

Hoe ga je om met mensen die hier niets van begrijpen?
‘Nogmaals laten zien dat de nabije geschiedenis op zoveel manieren doorwerkt in het heden. In gevoelens van superioriteit. Ik citeer hier graag de Rotterdamse Sarana Angelista: ‘Achter het slavernijverleden staat geen punt, maar een komma’…

Welk onrecht zie je nu, waarover we ons straks zouden kunnen voelen?
‘De extreme manier waarop de EU buitengrenzen handhaaft ten aanzien van vluchtelingen. Dat is echt niet goed. Het was bijzonder om te zien hoe binnen de Universiteit van Leiden dit onderwerp werd opgepakt toen er een vluchtelingencrisis dreigde. Toenmalig rector Carel Stolker en toenmalig vice-rector Simone Buitendijk hadden tijdens de komst van de grotere groepen  Syrische vluchtelingen een uitgesproken visie gericht op het ontvangen en integreren van de vluchtelingen. Ze deden dat in een moment van crisis, voorbij het politiek gedraai in Den Haag. Hun optreden van toen gaf mij hoop. Het verschil met de politiek is groot. We zijn zelfs niet in staat een klein groepje kinderen op te vangen.

Dat zullen onze kinderen ons later zeker kwalijk nemen en zij zullen ons hierover ter verantwoording roepen.’

Wie is Karwan Fatah Black?

Karwan Fatah Black is historicus en universitair docent aan de Universiteit Leiden. Hij is expert op het gebied van globalisering en het Atlantisch slavernijverleden. Karwan is geboren in Amsterdam Zuid Oost. Zijn moeder is Nederlands, ook haar ouders van beide zijde zijn Nederlands. Zij vader is Koerdisch-Irakees.

Zijn betrokkenheid, zowel professioneel als persoonlijk bij vragen die te maken hebben met het slavernijverleden, komt voort uit de politiek geëngageerde familie waarin hij is opgegroeid. “Identiteit is meer dan etniciteit of afkomst”