Zijn zonder schuldgevoel of oordeel?

 Maar hoe moet het dan met de wereld?

Sylvia Saakes ontdekte door te mediteren hoeveel oordeel er zonder het te weten nog in haar zat. Ook naar haarzelf overigens. Ze leerde met zachtheid en mildheid naar haar eigen oordeel kijken.

Ach, het zal toch wel meevallen? Zoveel oordeel zal je toch niet in je hebben? Maar voor mij was het schrikken toen ik me bewust werd van al het oordeel in mezelf.

Mensen die wel eens aan meditatie hebben gedaan, kennen het misschien ook. Dan bedoel ik met meditatie niet bidden, nadenken over of een soort meditatie die je aanzet iets te doen, zoals het letten op je ademhaling, focussen op een punt of een visualisatie. Ik bedoel het open gewaar zijn, het aandachtig zijn zonder oordeel bij wat je in je innerlijk opmerkt. En wat ik aantrof was… hoeveel oordeel ik in me had, over anderen, de buitenwereld én over mezelf.

Verhelderend was het ook. Zo had ik mijn vanzelfsprekende rechtvaardigheidsgevoel nooit als oordeel gezien. Ok, vooruit… een tikje zendingsdrift zat er wel in. Het vroeg soms een zetje dat de ander, of een situatie, zou veranderen, maar dan zou het toch allemaal goed komen? Tja, bij nader inzien toch moeilijk  te ontkennen dat het oordeel er is? Zo schrok ik ook van het oordeel naar mezelf, mijn innerlijke criticus die ongenadig hard kon toeslaan. Als ik meende iets verkeerd te hebben gedaan of iets was vergeten dan kromp ik ineen, voelde me schuldig, wilde me het liefst verbergen voor de wereld.

Tot ik leerde met awareness, met zachte aandacht bij dat oordeel in me en bij alles wat het in me opriep te blijven. Zonder oordeel zijn bij mijn oordeel. ‘Dat is een tegeltjeswaarheid!’ riep een deelneemster vrolijk tijdens een cursus die ik gaf en prompt kreeg ik bij de laatste bijeenkomst een tegeltje met mijn tekst: ‘Ik kan met onvoorwaardelijkheid kijken naar hoe ik niet onvoorwaardelijk ben’. Dat zonder oordeel zijn bij mijn minpunten, bij mijn schaduwkanten ook, was niet makkelijk, maar het heeft me wel veel opgeleverd.

Terugtrekken?

Is dat zo, dat het veel kan opleveren? Want: ‘Leuk hoor dat mediteren. Je terugtrekken in een grot in de Himalaya terwijl de wereld ten onder gaat!’ Dat was de kritiek die ik wel hoorde op mediteren. Ik trok het me aan, want het was waar. Toen ik meer dan 25 jaar geleden begon met mediteren, trok ik me daadwerkelijk terug van de wereld waarin ik daarvoor zo actief was geweest.

Maar langzamerhand ging ik iets opmerken. Hoe meer ik met zachtheid en mildheid mijn eigen oordelen kon zien, hoe meer ik opmerkte dat ze niet alleen daarmee verdwenen maar ook dat ik met diezelfde mildheid anderen kon zien. Mijn oordeel over de ander, over de wereld viel weg. En in dat kielzog viel ook het wij-zij denken weg. Dit mediteren had dus zowaar effect op hoe ik in de buitenwereld stond. Het werd meer inclusief.

Onderscheidingsvermogen

Toch bleef er wat knagen. Want was met dat mediteren het vuur er ook niet een beetje uit? Het heilige vuur om de ander, om de wereld te verbeteren? En onrecht dan, misbruik, het kwaad, misdaden tegen de menselijkheid? Vroeger of nu? Hoe slachtoffers te beschermen voor nog meer wandaden als er geen oordeel is?

Mijn worsteling met deze vraag kreeg een antwoord toen ik het onderscheid ontdekte tussen oordeel en onderscheidingsvermogen. In oordeel zit onderhuids verwijt, er zit een drang in dat de ander of een situatie, moet veranderen. Er zit ook schuld in, je vindt dat de ander zich schuldig moet voelen. Het onderscheidingsvermogen daarentegen komt uit een diepere laag, waarin je niet wordt meegesleept door oordeel of reactiepatronen, die vaak tegenreacties oproepen. Het heeft rust, ruimte en helderheid waardoor je jezelf en de ander vanuit een helikopterview kunt zien, hoe extreem die ander zich ook opstelt. En waarin de grenzen duidelijk te zien zijn wanneer daarover heen gegaan wordt, als er macht wordt uitgeoefend.

Dit onderscheidingsvermogen sluit niet uit dat je kunt handelen, maar je handelt niet vanuit oordeel. Dan gaat het stereotype idee dat we zonder oordeel, verloren zijn voor de wereld, niet op.

Tijden van bewustwording

Deze tijden ervaren velen als beangstigend en dreigend. Maar mogelijk is het ook een periode van bewustwording? Waarin onder meer oordeel, verwijt, schuld steeds sterker aan de oppervlakte komen?

Als we met awareness en zonder oordeel naar al deze emotionele turbulenties kijken, dan worden opeens verschillende zaken duidelijk. Dan kunnen we zien hoe oordeel en schuld twee kanten van dezelfde medaille zijn, hoe ze elkaar gevangen houden, verstrengeld zijn. Tot we uit deze vicieuze cirkel stappen. Dan is er even helemaal niets, onzekerheid, leegte, tot er opeens een bijzondere kwaliteit in ons kan opborrelen… erkenning! Erkenning voor wat onzuiver is, voor misstanden, onrecht.

In erkenning zit helderheid, potentiële beslistheid en daadkracht. Het overstijgt het denken in termen van oordeel en schuld. Dan kan de-escalatie van schuld en oordeel al heel dichtbij, in onszelf, beginnen. Met bewustzijn, awareness, over ons oordeel.

Erkenning zonder oordeel?

Hebben we schuld en oordeel nodig om onszelf en anderen in de wereld in het gareel te houden? Of is erkenning, het al dan niet handelen vanuit erkenning, een diepere en meer zuivere kracht? Dan zouden we zomaar zonder oordeel en schuld in de wereld kunnen zijn? Dat zou een bevrijding zijn!? Goddelijk gewoon!

Sylvia I. Saakes
Redactie AdRem, vriend van de Remonstranten in Rotterdam