‘Bewustwording is essentieel’

Een interview van Charlotte Hille met Sophie Bloemert, coördinator Meldpunt Seksueel Misbruik in Pastorale Relaties

In februari 2020 werd Sophie Bloemert benoemd tot coördinator bij het interkerkelijk samenwerkingsverband Meldpunt Seksueel Misbruik in Pastorale Relaties (SMPR). Deze organisatie ondersteunt slachtoffers van seksueel misbruik in pastorale relaties, en kijkt samen met hen hoe zij met deze ervaring in hun leven verder kunnen.

Sophie Bloemert heeft ruime ervaring als gemeentepredikant en beleidsmaker binnen de Protestantse Kerk Nederland. Al in 1999, met de publicatie van het rapport ‘Schuilplaats in de Wildernis?’ was er veel aandacht in de Samen op Weg – kerken voor misbruik in de kerk. Sophie organiseerde lezingen en adviseerde over dit onderwerp. In 2019 werd Sophie gevraagd om een evaluatie te leiden naar twintig jaar kerkelijk beleid rond seksueel misbruik in de Protestantse Kerk, waar het rapport ‘Werk aan de Schuilplaats!’ uit voortkwam. Daarbij gaat het om het implementeren van de besluiten die op basis van deze evaluatie zijn genomen. Sophie Bloemert is ook beleidsfunctionaris Veilige Gemeente bij de Protestantse Kerk. Juist deze baan combineert heel goed met die als coördinator bij Meldpunt SMPR, omdat beleid en ervaringen in de praktijk samen komen.

Wat doet Meldpunt SMPR?
‘SMPR is allereerst een meldpunt waar degene die ons benadert een luisterend oor vindt. Ook legt de website uit wat seksueel misbruik is en hoe het ongemerkt kan escaleren. Via het meldpunt kan op verschillende niveaus hulp geboden worden: er zijn speciaal hiervoor opgeleide vertrouwenspersonen. Mensen die zich tot het meldpunt wenden kunnen ondersteuning krijgen bij het doen van aangifte bij de politie en het contact opnemen met het kerkelijk bestuur. Daarnaast kan men geholpen worden bij het verwerken van de ervaringen, bij het omgaan met het ‘geheim’ en bij het maken van een afweging of een klacht zal worden ingediend. Zo ja, dan hoort begeleiding bij die klachtenprocedure er uiteraard ook bij’.

Ook de Remonstranten participeren in Meldpunt SMPR en hebben een kerkelijk protocol wanneer er een vermoeden is van seksueel misbruik in pastorale relaties.

Het onderzoek van Aliene Boele naar seksisme jegens vrouwelijke voorgangers (zie elders in dit blad) heeft veel aandacht gegenereerd voor dit onderwerp, al gaat het wel om verschillende grootheden, vaak gebaseerd op, soms onbewuste, vooroordelen.  Sopie Bloemert: ‘Je kunt zeggen dat (seksueel) misbruik een vorm van seksisme is, maar seksisme is niet persé misbruik in de zin zoals het bij Meldpunt SMPR wordt gehanteerd. Er is samenhang, maar hoe precies? Dat luistert soms nauw. Je moet met elkaar in gesprek om erachter te komen wat de ander – en jou – beweegt.’

Hoe heeft hulp aan en beleid over deze kwestie zich ontwikkeld?
‘Net als in de samenleving is seksueel misbruik in de kerk een gevoelig onderwerp. Bij meldingen is gedegen onderzoek noodzakelijk en dient zorgvuldig te werk gegaan te worden.  Bij grensoverschrijdend gedrag in pastorale relaties gaat het om een ongelijkheid tussen pleger en slachtoffer. Er ligt een risico op misbruik van macht en vertrouwen op de loer.

Het onderwerp is overigens niet recent pas op de agenda geplaatst, al hebben ontwikkelingen in kerken en de me-too – beweging wel voor aandacht gezorgd. Al in de jaren ‘80 van de vorige eeuw werd in de studie theologie door vrouwelijke studenten doorgedacht over de toekomstige positie als vrouwelijk voorganger, onder leiding van een vrouwelijke hoogleraar. Aan het begin van de 21^ste eeuw is de interesse wat weggezakt, maar nu staat het onderwerp weer in de belangstelling. Mooi vind ik de opmerking van een vrouwelijke, jonge collega die in deze jaren theologie studeerde: ‘we deden alsof het geen thema was.’ Nu is het belangrijk dat de discussie niet alleen onder vrouwen, maar ook met mannen gevoerd wordt.’

Dilemma’s
‘Bij signalen van grensoverschrijdend gedrag kun je voor dilemma’s komen te staan. Wat doe je als je denkt dat er iets niet in orde is? Ga je naar die mannelijke collega toe, spreek je hem aan, en hoe doe je dat? Er zijn mannen die het soms wel en soms niet door hebben. En als het aankomt op verwerken van zo´n ervaring: hoe organiseer je nazorg voor iemand om zich veilig te voelen, want het kerkgebouw blijft hetzelfde, de leden zijn dezelfde en hebben hun mening. Kan de benadeelde nog naar die specifieke kerk, of moet een andere oplossing gevonden worden? Vaak is professionele hulp en therapie nodig. Wie betaalt die, het slachtoffer, de kerk, de dader? Dergelijke vragen zijn volgens mij in nog geen enkele met Meldpunt SMPR verbonden kerk goed uitgekristalliseerd.’

‘Erkenning dat seksueel misbruik in de kerk bestaat is nodig. En het is belangrijk hoe omstanders ermee om gaan, omdat het ook om hun dominee of pastoraal werker gaat. Hoe gaat de gemeente om met zichzelf, wat hebben ze nodig? Het is een groot woord, maar zo´n plaatselijke gemeenschap heeft wel een soort collectief trauma opgelopen.’

Wat kunnen wij doen?
‘Ik benoem een aantal P’s die ertoe doen: preventie, protocollen, (zonodig) procedures, perspectief, privacy. Kerken hebben protocollen opgesteld voor hoe te handelen in situaties van (mogelijk) misbruik in kerkelijke relaties. Het is belangrijk dat mensen de weg kennen, of gewezen worden op bestaande regelgeving en handreikingen. Privacy is ook heel belangrijk, juist omdat het om zulke gevoelige situaties gaat. En perspectief is belangrijk. Wat kun je zowel de benadeelde als de beschuldigde bieden om uit deze situatie te komen? Tenslotte is het allerbelangrijkst preventie. Hoe zorg je dat seksueel misbruik niet voorkomt, hoe vorm je met elkaar een open en sociaal veilige gemeente? Bij preventie kun je denken aan het creëren van een veilige cultuur, waar een open gesprek mogelijk is, waar je aan kunt geven wat je wel en niet prettig vindt. Praat met elkaar, als leden, als kerkenraad. Wat zie je, wat hoor je, wat heb je nodig? Centraal in dit hele proces staat bewustwording, binnen de kerkelijke organisatie, bij predikanten en pastorale zorg, en bij de leden.’

‘Adviseren bij vermoedens van misbruik is altijd maatwerk. Het is belangrijk dat je een situatie vanuit verschillende perspectieven kunt zien. De predikant laat zich vaak bijstaan door een jurist, een benadeelde doorgaans niet, dat maakt een procedure op het oog wat ongelijkwaardig. De kerkelijke rechter wil vooral het verhaal van betrokkenen zelf horen, zowel de benadeelde als de pleger.’

Naast aandacht voor het slachtoffer is er in de Protestantse Kerk ook daderbeleid, waarbij de dader geacht wordt aan zichzelf te werken.  

Sophie stelt: ‘Benadeelden moeten ondersteund worden bij een eventuele procedure en als het op verwerking aankomt, moeten ze empowered worden. Waar zit hun kracht? Naast erkenning van wat gebeurd is, moet bekeken worden of deze persoon verder kan in de eigen kerk. Tijd is bij de verwerking een belangrijke factor, net als vrijwilligers, die er ook kunnen zijn als je besluit afscheid te nemen van die kerk. Het kan helpen om dat met een ritueel te doen, net zoals je lid werd in die gemeente.’

Kortom: het is van belang dat mensen samen werken aan een veilige kerk en dit uitdragen. Respectvol omgaan met elkaar, niet bagatelliseren wat je hoort. Zorg voor integriteit binnen de kerk en een cultuur van openheid.

Wilt u meer weten over het werk van SMPR? https://smpr.nl/

Charlotte Hille
Redactie AdRem