Juist de kerk moet een veilige plek zijn voor iedereen

Aliene Boele, journaliste bij het Nederlands Dagblad, schreef aan de Christelijke Hogeschool Ede een scriptie over seksisme in de kerk. Wat bewoog haar om over dit onderwerp te schrijven, en wat zijn haar bevindingen? Charlotte Hille vraagt het haar.

Wat bewoog je om over dit onderwerp te schrijven?

‘Ik ben kerkelijk opgevoed, en kom uit een kerkgenootschap waar vrouwen geen ambtsdrager en geen voorganger mogen zijn. Ik raakte tijdens mijn studie gefascineerd door verhalen die ik hoorde van vrouwelijke predikanten die met seksisme te maken hadden en vroeg me af in hoeverre seksisme in de kerk anders is dan in de maatschappij. Seksisme definieer ik als discriminatie op grond van geslacht waarbij gelijke situaties ongelijk behandeld worden.

Als vraagstelling in mijn scriptie onderzocht ik in hoeverre vrouwelijke voorgangers seksisme ervaren in hun werk. Vervolgens wilde ik onderzoeken wat kerken kunnen doen om seksisme te bestrijden of te voorkomen. Nederland telt bijna 1300 vrouwelijke predikanten. Verschillende gezindten kennen inmiddels zelfs een meerderheid aan vrouwelijke predikanten. Bij de Remonstranten is op dit moment zelfs 55% van de predikanten vrouw. Desondanks blijkt dat vrouwelijke predikanten ondanks hun meerderheidspositie toch seksisme ervaren.

De vraag die ik mij stelde was: Wat kunnen kerken doen tegen het seksisme dat

vrouwelijke voorgangers ervaren? De deelvragen die dan aan de orde komen zijn:

1. Wat is seksisme?
2. Hoeveel vrouwelijke voorgangers zijn er in de Nederlandse kerken?
3. In hoeverre ervaren vrouwelijke voorgangers seksisme in de kerk?
4. Wat zijn de gevolgen voor vrouwelijke voorgangers die seksisme ervaren?
5. Wat kunnen kerken doen tegen het seksisme dat vrouwelijke voorgangers ervaren?

Mijn hypothese is dat een groot deel van de vrouwelijke voorgangers seksisme ervaart bij haar werk. Ik verwacht dat kerken seksisme tegen vrouwelijke voorgangers kunnen verminderen of voorkomen door bewustwording te creëren. Als vrouwelijke voorganger heb ik ieder die zich als vrouw definieert genomen.

Ik heb uitgezocht hoeveel vrouwelijke voorgangers er waren en heb de kerkgenootschappen met vrouwelijke voorgangers aangeschreven. Behalve de PKN gaven alle aangeschreven kerken medewerking. De vrouwelijke predikanten in de PKN heb ik zelf aangeschreven. Hier kwamen interessante conversaties uit voort. Juist de voorbeelden maakten dit probleem aanschouwelijk’.

Hoe heb je je onderzoek opgezet?

‘Om inzicht te krijgen in de vormen die seksisme aanneemt in de kerk richting vrouwelijke voorgangers, heb ik een enquête uitgezet, interviews afgenomen en literatuur gebruikt. Daarbij ging ik uit van drie categorieën seksisme: openlijk/vijandig, subtiel seksisme en welwillend seksisme. Subtiel en welwillend seksisme ervaren vrouwelijke voorgangers vaker dan openlijk/vijandig seksisme. Uit de enquête kwam naar voren dat seksisme vooral wordt geuit naar vrouwelijke voorgangers in de vorm van twijfel aan de competenties van de voorganger (57%) en ongewenste opmerkingen over het uiterlijk van de predikant (52%).

Uit mijn onderzoek bleek dat seksisme bij veel vrouwelijke voorgangers gevoelens van

boosheid oproept, verdriet en onzekerheid. Bij de helft van de vrouwelijke voorgangers is te zien dat seksisme strijdlust opwekt, deze vrouwen worden door seksisme juist gemotiveerd om voorvechters te zijn voor een gelijke behandeling. Er is ook een groep van 20% die aangeeft niet beïnvloed te worden door seksisme. Een kleine groep respondenten (5%) overweegt soms te stoppen met haar werk vanwege het seksisme dat ervaren wordt.

Bij de vraag wat voor vorm het seksisme aannam konden de respondenten uit de volgende categorieën kiezen:

– Twijfel aan mijn competenties als voorganger. Ruim de helft van de respondenten die seksisme ervaart (57%), geeft aan dat er wordt getwijfeld aan haar competenties als voorganger.

– Bij een sollicitatie worden afgewezen omdat ik een vrouw ben. Deze vorm van seksisme is herkenbaar voor 17% van de respondenten die seksisme ervaart. Eén respondent denkt dat haar vrouw-zijn een negatief effect heeft gehad bij haar sollicitaties.

– Ongewenste opmerkingen over uiterlijk of kleding. 52% van de respondenten die seksisme ervaart, krijgt ongewenste opmerkingen over haar uiterlijk.

– Zwangerschapsdiscriminatie of ongewenste opmerkingen over zwangerschap. Een op de vier à vijf vrouwen (23%) die seksisme ervaart, heeft te maken met zwangerschapsdiscriminatie of ongewenste opmerkingen over zwangerschap.

– Ongewenste opmerkingen over single zijn/relatie/huwelijk. 31% van de vrouwen die seksisme ervaren, geeft aan ongewenste opmerkingen te krijgen over haar single zijn, relatie of huwelijk.

– Seksuele toespelingen. Van de respondenten die seksisme ervaren, krijgt 17% te maken met seksuele toespelingen.

– Denigrerende opmerkingen. 30% van de respondenten die seksisme ervaren, geeft in de enquête aan denigrerende opmerkingen te krijgen. Een respondent laat weten: ‘Ik merk dat er eerder en vaker naar mijn mannelijke collega’s geluisterd wordt.’ Meerdere respondenten herkennen dit. ‘Ik word sneller afgekapt in discussies, terwijl mannen veel langer het woord krijgen. Ik heb het gevoel dat mijn mening niet serieus wordt genomen.’

– Ongewenste aanrakingen. Een op de vier vrouwelijke voorgangers die seksisme ervaart, zegt weleens ongewenst te zijn aangeraakt’.

Wat viel je bij de Remonstranten op?

‘Er waren te weinig remonstrantse  predikanten die de enquête hebben ingevuld om daaruit een conclusie te trekken’.

Welke oplossingen zie je als mogelijkheid om seksisme uit te bannen bij de vrijzinnigen?

‘Uit de enquête kwam naar voren dat 65% van de respondenten het antwoord ‘meer aandacht in de predikantsopleiding voor seksisme’ aanklikte. 51% van de respondenten denkt dat gesprekken in kerkverband of de overkoepelende organisatie van de kerk over seksisme helpen. Respectievelijk 44% en 39% van de respondenten denkt dat ‘gesprekken over seksisme met de gemeente’ en ‘gesprekken over seksisme met het bestuur van de kerk’ seksisme tegen vrouwelijke voorgangers zou kunnen verminderen of voorkomen. 14% van de respondenten denkt dat er niet zoveel aan seksisme te doen is, maar dat het ‘uiteindelijk vanzelf beter wordt’. 5% van de respondenten denkt dat er niet veel aan seksisme te doen is en dat ‘vrouwen en mannen uiteindelijk nooit gelijk behandeld zullen worden’’.

Stel dat je vervolgonderzoek mag doen, waar zou je interesse dan naar uitgaan?

‘Ik ben wel benieuwd of er ook seksisme is naar mannelijke predikanten. Ook vraag ik me af of leeftijd een rol speelt. Worden jonge vrouwelijke predikanten vaker seksistisch bejegend? Ik denk ook dat tijd een rol speelt. Er lijkt gewenning aan vrouwelijke predikanten nodig te zijn om de situatie te laten verbeteren. Is er meer bewustwording nodig? Ja, bij de vrouwelijke predikanten, bij kerkenraden en bij de leden, men moet zich bewust zijn wat ze zeggen, hoe het overkomt op de predikant’.

Je noemt enkele voorbeelden in je onderzoek om de percentages en soorten seksisme duidelijk te maken. Gebeurt er voldoende tegen seksisme?

‘Er is een besloten facebookgroep van predikanten waar naar aanleiding van mijn scriptie ervaringen werden uitgewisseld. Het is belangrijk dat mensen die zich seksistisch uitlaten hun verantwoording nemen’.

Wat is jouw conclusie?

‘Seksisme is in de kerk net zo aanwezig als in de maatschappij. De kerk kan een rol spelen in het terugdringen van seksisme door meer aandacht aan het onderwerp te besteden in de opleiding. Vrouwen leggen de verantwoordelijkheid vaak bij zichzelf, maar dat is onterecht. Gedragscodes en het instellen van vertrouwenspersonen en het voorkomen van victim blaming kunnen belangrijke stappen zijn. De kerk moet een veilige plaats voor iedereen zijn. Het zou mooi zijn als juist de kerk daarin een profetisch gezicht kan laten zien’.

Wie geïnteresseerd is in het onderzoek van Aliene Boele kan contact met haar opnemen boele@nd.nl.

Charlotte Hille
redactie AdRem