Seculiere muziek in een kerkdienst

Het is onze gemeente een goed gebruik dat mensen bij hun toetreden tot de gemeente (hun belijdenis) worden uitgenodigd hun favoriete lied te laten weten, zodat we dat kunnen laten klinken in de dienst. Een lied dat naar hun eigen gevoel verwoordt waarom zij lid willen worden van een christelijke gemeente en hun geloof willen belijden. Bij twintigers en dertigers, zeker als ze geen kerkelijke achtergrond hebben, hoef je niet te verwachten dat dat het ‘lied 752 uit de blauwe bundel’ gaat zijn. Nee, dan wordt je een link toegestuurd van een YouTube-filmpje. Dat kan een religieus lied zijn, maar evengoed een volstrekt seculier lied. Een paar voorbeelden van de laatste tijd? Hopes & Dreams van Toby Fox (videogame Undertale), Simple Gifts van Bryn Terfel en Geronimo van Sheppard. Dat laten we dan goed uit de luidsprekers knallen, in de hoop dat dat de buren ons deze uitspatting op hun uitslaapochtend vergeven.

Werkt dat in een eredienst? Natuurlijk werkt dat. De toetreders hebben een eigen belijdenis geschreven. Ze hebben zojuist die verantwoording van deze grote stap in hun leven voorgelezen voor het front van de gemeente waar ze nu bij horen. En nu klinkt daar precies die muziek bij die daar voor hen helemaal bij hoort, die hetzelfde nog eens verwoordt, maar dan in de nog completere taal van de muziek. Laat ons bidden/laat ons zingen zoals Tourist LeMC zingt in ‘OLV’.

Geen enkele levenservaring of emotie buiten beeld

De strikte scheiding tussen religieuze en seculiere muziek is ook maar een product van onze secular age. Die hoeven we in de kerk niet al te serieus te nemen. Lees de bijbelse psalmen en zie hoe geen enkele levenservaring en geen enkele emotie buiten beeld blijft, onwaardig wordt gevonden om voor Gods aangezicht te brengen. Door alle eeuwen heen is de taal van die tijd benut, de metaforen die passen bij de cultuur van ontstaan, de manier van muziek maken van die eeuw. En vergis je niet: ook in onze seculiere tijd reiken musici (theatermakers, filmers) onbekommerd naar het materiaal van de geloofstraditie.

De hel bijvoorbeeld. De nieuwe single van de Belgische megaster Stromae heet L’enfer, en hij verwoordt voor tallozen herkenbaar hoe depressie je de diepste duisternis en eenzaamheid in voert. Wanneer je zulke thematiek in een kerkdienst aan de orde hebt, kun je veel beter de videoclip van Stromae laten zien en horen dan er zelf een verhaal over houden. En kon je wel eens tot de conclusie komen dat ‘de hel’ een thema is dat nog steeds onze religieuze aandacht behoeft.

Als het jouw wil is

Van Leonard Cohen is bekend dat hij graag speelde met elementen uit de bijbelse traditie. Een van zijn songs is zelfs meer een gebed dan een seculier lied: If it be your will, nog het meest indrukwekkend gezongen in een live uitvoering door Anthony.

If it be your will, that I speak no more
And my voice be still, as it was before
I will speak no more, I shall abide until
I am spoken for, if it be your will

If it be your will, that a voice be true
From this broken hill, I will sing to you
…
If it be your will, to let me sing

If it be your will, if there is a choice
Let the rivers fill, let the hills rejoice
Let your mercy spill

Het lijkt wel een Psalm!

Over hoe je zulke muziek benut in een kerkdienst, kun je discussiëren. Ik zal niet ontkennen dat het een muzikale stijlbreuk geeft met het orgelspel en de psalmen en gezangen. Mijn gemeente ligt daar niet wakker van, maar bij een hoog-liturgisch ingestelde kerk zal het misschien niet zo snel gaan. Remonstranten staan al niet als hoog-liturgisch bekend, dus dat scheelt. Technisch moet het uiteraard op en top in orde zijn. De muziek moet klinken en de videoclip te zien zijn zoals die bedoeld zijn.

Videoclips

Je kunt ook klassieke en alternatieve vieringen afwisselen. In een recente viering bij het gedeelte uit het evangelie over niet oordelen, vergeven en het liefhebben van je vijanden, maakten we uitsluitend gebruik van videoclips. Sommige religieus (voor de liefhebbers van Opwekking is er gemakkelijk wat te vinden). Andere seculier. The Russians van Sting kwam voorbij, actueler dan ooit. Bij wijze van kyrie, Alles doet er toe van Herman van Veen en aan het slot een andere klassieker, Heb het leven lief van Liesbeth List.

Middenin een aangrijpende geheel seculiere opname van Vergeving van Broeder Dieleman en Wannes Capelle. (“Ik ga nie buuh`n / Ik ga nie plooi`n/ A`j altied zoekt na wie behon / dan zie je `t einde nie”). Er was geen preek, het gesprek ging over welke van de door een aantal mensen uitgekozen songs in het bijzonder aansprak of raakte. En er werd gebeden, voor alle situaties van vijandschap en haat waar vergeving misschien een uitweg zou bieden.

Advent en Pasen

Precies hetzelfde kun je doen met de thema’s van de Adventstijd of van de Veertigdagentijd.

Ik zal zelf tegen Pasen vast en zeker de LP, nu CD Easter van Patti Smith tevoorschijn halen, waar ik aan het begin van mijn studietijd (lang geleden, eind jaren ‘70) mee kennismaakte en nooit meer vergeten ben. Nog steeds luisteren de studenten van het college Bijbel en Homiletiek verplicht naar het nummer Privilege van die LP, waar Patti Smith haar grote vragen afwisselt met voordracht van psalm 23.

I see it all before me:
The days of love and torment;
The nights of rock-and-roll.
I see it all before me.
Sometimes my spirit’s empty;
Don’t have the will to go on.
I wish someone would send me
Energy.

Give me something.
Give me something to give.
Oh, God, give me something:
A reason to live.
My body is aching.
Don’t want sympathy.
Come on. Come and love me.
Come on. Set me free.
Set me free.

Ietsje minder geschikt voor een kerkdienst misschien, er wordt nogal hartgrondig in gevloekt.

Bert Dicou
Predikant bij de Vrijzinnig Protestantse kerk in Antwerpen

Playlist