Omgang met het slavernijverleden

Kathleen Ferrier, Joost Röselaers en Jaap Scholten betoogden op 21 november in NRC dat een waarheids- en verzoeningscommissie inzake het Nederlandse slavernijverleden een vruchtbare bijdrage zou kunnen bieden aan het debat in de samenleving dat maar moeilijk op gang komt. Toen de apartheid in Zuid-Afrika tot een einde kwam, was het bisschop Desmond Tutu die probeerde door middel van zijn commissie de eenheid in de samenleving te herstellen. Als we elkaar eerlijk in de ogen zouden kunnen  kijken, kunnen we dan gezamenlijke grond vinden voor de weg vooruit? Het onderwerp zou daarmee uit de sfeer van en de strijd tussen belangen getrokken kunnen worden en op die manier de gehele Nederlandse samenleving kunnen verbinden in de beschouwing van een lastig gezamenlijk verleden.

Dit betoog was een aanleiding voor de redactie om eens breder na te denken over het thema schuld. We hebben de oorspronkelijke auteurs Joost Röselaers en Kathleen Ferrier gevraagd om met een paar toonaangevende denkers bij dit onderwerp te spreken om een en ander in een breder kader te plaatsen. Hoe kijken zij aan tegen het thema schuld? Hoe werkt dat, collectief of individueel? Wat is er mogelijk, wat is er nodig, om het verleden met elkaar te helen?

Interview met Karwan Fatah Black:  ‘Erkenning is nodig, geen schuldbekentenis’

Interview met Pravini Baboeram: ‘Niet waar ben je tegen, maar waar ben je voor!

Interview met Paul Scheffer: ‘Schuld is altijd persoonlijk, nooit collectief’

Interview interview met Paul Cliteur: ‘Alle witte mensen schuldig achten voor ervaren leed bij zwarte mensen is te simplistisch’

Wat nu?

– Geef de tijd aan het proces. Paul Scheffer en Karwan Fatah Black wijzen erop dat het vroeg of laat wel van excuses zal komen. Dat is nodig en wenselijk. Het valt echter niet op te leggen. Sterker, het moet het sluitstuk zijn van een proces waarin verhalen gehoord worden.

– Er moet, zoals Pravini Baboeram en Paul Scheffer bepleiten, worden geïnvesteerd in onderzoek en onderwijs om de waarheid te blijven vertellen en doorgronden. Dit proces naar waarheidsvinding wordt niet afgerond met het wel of niet aanbieden van excuses. Dit geldt ook in het licht van huidige en toekomstige vormen van slavernij en uitbuiting.

– Paul Cliteur wijst erop dat het gesprek over het slavernijverleden polariserend werkt. Groepen staan tegenover elkaar. Dat is met name het geval als het gaat om excuses aanbieden en terugbetaling. Het gesprek over het slavernijverleden moet breed besproken worden. Het is niet voorbehouden aan elites en aan het progressieve deel van de natie. De Zwarte Piet – aanhanger (om een karikatuur te noemen) moet ook worden meegenomen en erkend. Ook hier geldt: neem er de tijd voor.

Verder praten?

We kunnen ons voorstellen dat de verschillende geluiden over ons slavernijverleden bij u vragen oproepen. Vragen die u wellicht wilt bespreken in kerkelijk verband, bijvoorbeeld in een gesprekskring, al of niet per Zoom. Hier een handvol vragen die richting kunnen geven aan zo’n gesprek.

Slavernijverleden

• Is schuld persoonlijk of collectief?
• Wat kunt u met de verschillende noties van schuld die hier voorbijgekomen zijn?
• Wat is nodig, een formele schuldbekentenis of welgemeende excuses?
• Is genoegdoening financieel te vertalen, of is het eerder een spiritueel proces?
• Bestaat er zoiets als verjaring van dit soort schuld?
• Welke praktijken in ons huidige leven zullen (ooit) net zo schuldbeladen zijn als slavernij?